Đoạn Video
Ảnh
Cao Tùng
Thành viên nổi tiếng
Tính đến giữa năm nay 2025, dân số thế giới đạt khoảng 8,2 tỷ người. Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết này chúng ta chọn con số ấn tượng mốc 8 tỷ người, được Liên Hợp Quốc công bố năm 2022. Mỗi giây có rất nhiều em bé được sinh ra trên khắp thế giới, vậy làm thế nào Liên Hợp Quốc xác định được em bé thứ 8 tỷ?
Liên Hợp Quốc chọn ngày 15/11/2022 để đánh dấu thời điểm dân số thế giới đạt 8 tỷ người, và một bé gái ở khu Tondo tại Manila được giới thiệu trước báo chí như đứa trẻ chạm mốc ấy. Vinice Mabansag chào đời lúc 1 giờ 59 phút sáng giờ địa phương và nhanh chóng trở thành gương mặt biểu tượng cho một cột mốc mà thực tế không thể xác định chính xác.
Trong bối cảnh trung bình mỗi giây có bốn trẻ em ra đời, việc chỉ ra em bé nào là người thứ 8.000.000.000 là điều gần như bất khả. Con số dân số toàn cầu được xây dựng từ các mô hình thống kê, thay vì những phép đếm tuyệt đối.
Nền tảng của các dự báo dân số đến từ các cuộc điều tra dân số mà chính phủ nhiều nước tiến hành trong nhiều thế kỷ. Bản ghi chép cổ nhất được biết đến của Babylon có niên đại khoảng 3800 trước Công nguyên. Những cuộc khảo sát này ghi lại tổng số dân cư cùng các thông tin về giới tính, tôn giáo, điều kiện kinh tế xã hội hay quy mô hộ gia đình. Dữ liệu ấy giúp chính quyền đánh giá nhu cầu, tìm ra lỗ hổng trong chính sách và điều chỉnh kế hoạch phát triển.
Từ những bộ dữ liệu này, các nhà nhân khẩu học tính toán các chỉ số như tỷ lệ sinh trên 1000 dân, số con trung bình mà một phụ nữ có thể sinh trong suốt cuộc đời, tỷ lệ tử vong và mức độ di cư ròng. Những chỉ số này được công bố rộng rãi và trở thành nền tảng cho các cơ quan nghiên cứu, bao gồm Liên Hợp Quốc.
Từ năm 1946, tổ chức này duy trì việc theo dõi và dự báo biến động dân số toàn cầu. Ban Dân số của Liên Hợp Quốc chịu trách nhiệm phân tích các xu hướng và lập mô hình cho tương lai. Các dự báo trở nên quan trọng khi nhiều chuyên gia cảnh báo rằng dân số tăng quá nhanh có thể tạo áp lực lên nguồn lực và gây bất ổn xã hội.
Trong lịch sử, quan điểm bi quan của nhà kinh tế học Thomas Robert Malthus vào năm 1798 từng gây tranh cãi khi ông cho rằng dân số tăng theo cấp số nhân sẽ vượt quá khả năng sản xuất lương thực. Dù nhận định này không hoàn toàn phù hợp với thế giới hiện đại, lo ngại về giới hạn của hành tinh vẫn hiện hữu. Một số mô hình ước tính Trái Đất chỉ có thể hỗ trợ khoảng 11 tỷ người, con số mà Liên Hợp Quốc cho rằng có thể đạt vào cuối thế kỷ này.
Các dự báo dân số dựa vào so sánh dữ liệu quá khứ và hiện tại. Xu hướng chung cho thấy tốc độ tăng dân số toàn cầu đang chậm lại và đây là mức tăng trưởng thấp nhất kể từ năm 1950. Yếu tố quan trọng nhất là tỷ lệ sinh đang giảm ở nhiều quốc gia. Tuổi thọ tăng, chăm sóc y tế tốt hơn, mức sống cao hơn và trình độ học vấn cải thiện khiến các gia đình có xu hướng sinh ít con hơn.
Theo ước tính hiện tại của Liên Hợp Quốc, dân số thế giới có thể chạm mốc 9 tỷ vào khoảng năm 2037, dù dự báo có thể dao động vài năm tùy theo biến động thực tế.
Câu hỏi liệu Vinice Mabansag có phải thực sự là đứa trẻ thứ 8 tỷ hay không vì thế trở thành câu hỏi mang tính hình thức. Trước cô bé, các em bé từng được chọn làm biểu tượng cho những cột mốc khác cũng xuất hiện trong các thời điểm được tính toán theo cách tương tự. Sadia Sultana Oishee ở Bangladesh được gắn với mốc 7 tỷ vào năm 2011. Adnan Mevic ở Bosnia xuất hiện tại thời điểm dân số đạt 6 tỷ năm 1999. Trước nữa là Matej Gaspar ở Croatia, đại diện cho cột mốc 5 tỷ năm 1987.
Những lựa chọn ấy mang tính tượng trưng. Không hệ thống nào có thể xác định chính xác trẻ sơ sinh nào đánh dấu bước tăng thêm một tỷ dân, trừ khi thế giới theo dõi mọi ca sinh theo thời gian thực. Việc truyền thông luôn xuất hiện đúng thời khắc các em bé cột mốc chào đời cho thấy danh tính những đứa trẻ ấy nhiều khả năng đã được chọn trước để phục vụ thông điệp truyền thông.
Các dự báo của Liên Hợp Quốc có tính ổn định trong khoảng hai đến ba thập kỷ. Xa hơn nữa, mức độ chính xác giảm dần vì thế giới luôn chịu tác động của những yếu tố mà mô hình khó lường. Chiến tranh, nạn đói, đại dịch hay những bước ngoặt công nghệ, bao gồm cả khả năng mở rộng sống ngoài Trái Đất, đều tạo ra biến số lớn.
Ngay cả tác động của đại dịch COVID-19 đối với dân số toàn cầu cũng chỉ mới được hiểu rõ trong vài năm gần đây. Dù đã có cảnh báo từ trước, không ai biết chính xác khi nào dịch bùng phát và sẽ gây ra bao nhiêu thiệt hại.
Trong một thế giới liên tục biến đổi, những em bé được chọn làm biểu tượng cho cột mốc dân số đóng vai trò nhắc nhở rằng phía sau các con số là câu chuyện về cách nhân loại lớn lên, chậm lại và tự điều chỉnh theo những gì hành tinh này có thể chịu đựng.
Liên Hợp Quốc chọn ngày 15/11/2022 để đánh dấu thời điểm dân số thế giới đạt 8 tỷ người, và một bé gái ở khu Tondo tại Manila được giới thiệu trước báo chí như đứa trẻ chạm mốc ấy. Vinice Mabansag chào đời lúc 1 giờ 59 phút sáng giờ địa phương và nhanh chóng trở thành gương mặt biểu tượng cho một cột mốc mà thực tế không thể xác định chính xác.
Trong bối cảnh trung bình mỗi giây có bốn trẻ em ra đời, việc chỉ ra em bé nào là người thứ 8.000.000.000 là điều gần như bất khả. Con số dân số toàn cầu được xây dựng từ các mô hình thống kê, thay vì những phép đếm tuyệt đối.
Nền tảng của các dự báo dân số đến từ các cuộc điều tra dân số mà chính phủ nhiều nước tiến hành trong nhiều thế kỷ. Bản ghi chép cổ nhất được biết đến của Babylon có niên đại khoảng 3800 trước Công nguyên. Những cuộc khảo sát này ghi lại tổng số dân cư cùng các thông tin về giới tính, tôn giáo, điều kiện kinh tế xã hội hay quy mô hộ gia đình. Dữ liệu ấy giúp chính quyền đánh giá nhu cầu, tìm ra lỗ hổng trong chính sách và điều chỉnh kế hoạch phát triển.
Từ những bộ dữ liệu này, các nhà nhân khẩu học tính toán các chỉ số như tỷ lệ sinh trên 1000 dân, số con trung bình mà một phụ nữ có thể sinh trong suốt cuộc đời, tỷ lệ tử vong và mức độ di cư ròng. Những chỉ số này được công bố rộng rãi và trở thành nền tảng cho các cơ quan nghiên cứu, bao gồm Liên Hợp Quốc.
Từ năm 1946, tổ chức này duy trì việc theo dõi và dự báo biến động dân số toàn cầu. Ban Dân số của Liên Hợp Quốc chịu trách nhiệm phân tích các xu hướng và lập mô hình cho tương lai. Các dự báo trở nên quan trọng khi nhiều chuyên gia cảnh báo rằng dân số tăng quá nhanh có thể tạo áp lực lên nguồn lực và gây bất ổn xã hội.
Trong lịch sử, quan điểm bi quan của nhà kinh tế học Thomas Robert Malthus vào năm 1798 từng gây tranh cãi khi ông cho rằng dân số tăng theo cấp số nhân sẽ vượt quá khả năng sản xuất lương thực. Dù nhận định này không hoàn toàn phù hợp với thế giới hiện đại, lo ngại về giới hạn của hành tinh vẫn hiện hữu. Một số mô hình ước tính Trái Đất chỉ có thể hỗ trợ khoảng 11 tỷ người, con số mà Liên Hợp Quốc cho rằng có thể đạt vào cuối thế kỷ này.
Các dự báo dân số dựa vào so sánh dữ liệu quá khứ và hiện tại. Xu hướng chung cho thấy tốc độ tăng dân số toàn cầu đang chậm lại và đây là mức tăng trưởng thấp nhất kể từ năm 1950. Yếu tố quan trọng nhất là tỷ lệ sinh đang giảm ở nhiều quốc gia. Tuổi thọ tăng, chăm sóc y tế tốt hơn, mức sống cao hơn và trình độ học vấn cải thiện khiến các gia đình có xu hướng sinh ít con hơn.
Theo ước tính hiện tại của Liên Hợp Quốc, dân số thế giới có thể chạm mốc 9 tỷ vào khoảng năm 2037, dù dự báo có thể dao động vài năm tùy theo biến động thực tế.
Câu hỏi liệu Vinice Mabansag có phải thực sự là đứa trẻ thứ 8 tỷ hay không vì thế trở thành câu hỏi mang tính hình thức. Trước cô bé, các em bé từng được chọn làm biểu tượng cho những cột mốc khác cũng xuất hiện trong các thời điểm được tính toán theo cách tương tự. Sadia Sultana Oishee ở Bangladesh được gắn với mốc 7 tỷ vào năm 2011. Adnan Mevic ở Bosnia xuất hiện tại thời điểm dân số đạt 6 tỷ năm 1999. Trước nữa là Matej Gaspar ở Croatia, đại diện cho cột mốc 5 tỷ năm 1987.
Những lựa chọn ấy mang tính tượng trưng. Không hệ thống nào có thể xác định chính xác trẻ sơ sinh nào đánh dấu bước tăng thêm một tỷ dân, trừ khi thế giới theo dõi mọi ca sinh theo thời gian thực. Việc truyền thông luôn xuất hiện đúng thời khắc các em bé cột mốc chào đời cho thấy danh tính những đứa trẻ ấy nhiều khả năng đã được chọn trước để phục vụ thông điệp truyền thông.
Các dự báo của Liên Hợp Quốc có tính ổn định trong khoảng hai đến ba thập kỷ. Xa hơn nữa, mức độ chính xác giảm dần vì thế giới luôn chịu tác động của những yếu tố mà mô hình khó lường. Chiến tranh, nạn đói, đại dịch hay những bước ngoặt công nghệ, bao gồm cả khả năng mở rộng sống ngoài Trái Đất, đều tạo ra biến số lớn.
Ngay cả tác động của đại dịch COVID-19 đối với dân số toàn cầu cũng chỉ mới được hiểu rõ trong vài năm gần đây. Dù đã có cảnh báo từ trước, không ai biết chính xác khi nào dịch bùng phát và sẽ gây ra bao nhiêu thiệt hại.
Trong một thế giới liên tục biến đổi, những em bé được chọn làm biểu tượng cho cột mốc dân số đóng vai trò nhắc nhở rằng phía sau các con số là câu chuyện về cách nhân loại lớn lên, chậm lại và tự điều chỉnh theo những gì hành tinh này có thể chịu đựng.
