Đoạn Video
Ảnh
Trong bữa cơm của nhiều gia đình Việt, chén nước mắm, miếng cá khô hay dưa muối từ lâu đã trở thành hình ảnh quen thuộc. Vị mặn đậm đà không chỉ là thói quen ăn uống mà còn được xem như nét văn hóa, truyền lại qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên, đằng sau thói quen “mặn miệng” này lại tiềm ẩn những nguy cơ lớn đối với sức khỏe.
Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, năm 2021, người Việt tiêu thụ trung bình 9,4 g muối mỗi ngày, gần gấp đôi so với khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là dưới 5 g/ngày, tương đương khoảng một thìa cà phê. Đáng chú ý, tới 70% lượng muối đến từ việc nêm nếm và chấm kèm trong bữa ăn, chứ không chỉ từ thực phẩm chế biến sẵn.
(Người Việt hầu như không thể thiếu nước mắm hoặc nước chấm đi kèm khi ăn. Ảnh minh họa: Bùi Thủy.)
Các chuyên gia cho rằng thói quen này bắt nguồn từ nhiều yếu tố lịch sử và văn hóa. Trong quá khứ, khi chưa có tủ lạnh hay phương tiện bảo quản hiện đại, người Việt thường muối cá, phơi khô, làm mắm, muối dưa để giữ thực phẩm lâu hơn. Việc ăn mặn vì thế dần trở thành khẩu vị quen thuộc. Trong những giai đoạn khó khăn, một bữa cơm giản dị với cá khô, dưa muối hay chén mắm cũng đủ “đưa cơm”, tiết kiệm mà vẫn ngon miệng.
Yếu tố vùng miền cũng góp phần định hình thói quen ăn uống. Người miền Bắc chuộng vị đậm đà, miền Trung nổi tiếng với món cay – mặn đặc trưng do khí hậu khắc nghiệt, còn miền Nam ưa ngọt nhưng mắm vẫn hiện diện phổ biến. Không chỉ vậy, trong bữa cơm gia đình, món ăn được khen “vừa miệng” thường đồng nghĩa với nêm nếm mặn mà. Điều này khiến nhiều bà nội trợ có xu hướng thêm muối, nước mắm, bột canh để tránh bị chê nhạt nhẽo.
Bên cạnh yếu tố văn hóa, thói quen ăn mặn còn gắn với điều kiện sinh lý. Trước đây, người Việt đa số làm nông, lao động ngoài trời, ra nhiều mồ hôi, nên cơ thể cần bổ sung muối. Ngày nay, dù cường độ lao động thay đổi, thói quen này vẫn được duy trì. Trẻ em từ nhỏ đã ăn chung mâm với người lớn, sớm tiếp xúc với món ăn nhiều muối, dần hình thành vị giác “ưa mặn”.
Các chuyên gia cảnh báo rằng việc tiêu thụ quá nhiều muối kéo dài sẽ gây nhiều hệ quả sức khỏe. Ăn mặn làm tăng giữ nước trong cơ thể, gây áp lực lên thành mạch máu, dẫn đến cao huyết áp, là nguyên nhân hàng đầu của đột quỵ và nhồi máu cơ tim. Thận cũng phải hoạt động quá tải để đào thải natri, lâu dần dễ suy giảm chức năng, hình thành sỏi thận. Nghiên cứu cho thấy chế độ ăn mặn còn làm tổn thương niêm mạc dạ dày, tăng nguy cơ ung thư dạ dày, loãng xương và gây phù nề. Với trẻ em, thói quen ăn mặn sớm có thể khiến hệ vị giác bị “lệ thuộc”, dẫn đến chế độ ăn uống kém lành mạnh suốt đời.
Trước thực trạng này, Bộ Y tế đã đưa ra Chiến lược quốc gia về dinh dưỡng đến năm 2030, đặt mục tiêu giảm 30% lượng muối tiêu thụ. Các chiến dịch truyền thông với thông điệp “Ăn ít muối hơn để phòng bệnh tăng huyết áp, đột quỵ” đang được triển khai rộng rãi. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng thay đổi thói quen ẩm thực là một quá trình dài, đòi hỏi sự kiên trì từ từng gia đình.
Một trong những giải pháp là giảm muối dần dần, bởi vị giác cần khoảng 4–6 tuần để thích nghi với mức độ mới. Thay vì cắt bỏ đột ngột, có thể nêm ít hơn mỗi tuần một chút. Nhiều gia vị tự nhiên như rau thơm, gừng, tỏi, tiêu, chanh được khuyến khích sử dụng để tạo vị đậm đà mà không cần nhiều muối. Nước chấm có thể pha loãng với chanh, tỏi, ớt và nước để giảm natri mà vẫn giữ hương vị.
Ngoài ra, việc hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, chọn sản phẩm ít natri, ăn nhiều rau xanh và trái cây giàu kali cũng giúp cân bằng muối trong cơ thể. Các chuyên gia còn khuyến khích thực hành “ăn chậm, nhai kỹ” để cảm nhận vị ngọt tự nhiên của thực phẩm, thay vì lệ thuộc vào vị mặn.
Có thể thấy, thói quen ăn mặn của người Việt xuất phát từ nhiều nguyên nhân lịch sử, văn hóa và sinh lý. Nhưng trong bối cảnh bệnh không lây nhiễm ngày càng gia tăng, việc giảm muối trong bữa ăn là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, năm 2021, người Việt tiêu thụ trung bình 9,4 g muối mỗi ngày, gần gấp đôi so với khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là dưới 5 g/ngày, tương đương khoảng một thìa cà phê. Đáng chú ý, tới 70% lượng muối đến từ việc nêm nếm và chấm kèm trong bữa ăn, chứ không chỉ từ thực phẩm chế biến sẵn.
(Người Việt hầu như không thể thiếu nước mắm hoặc nước chấm đi kèm khi ăn. Ảnh minh họa: Bùi Thủy.)
Các chuyên gia cho rằng thói quen này bắt nguồn từ nhiều yếu tố lịch sử và văn hóa. Trong quá khứ, khi chưa có tủ lạnh hay phương tiện bảo quản hiện đại, người Việt thường muối cá, phơi khô, làm mắm, muối dưa để giữ thực phẩm lâu hơn. Việc ăn mặn vì thế dần trở thành khẩu vị quen thuộc. Trong những giai đoạn khó khăn, một bữa cơm giản dị với cá khô, dưa muối hay chén mắm cũng đủ “đưa cơm”, tiết kiệm mà vẫn ngon miệng.
Yếu tố vùng miền cũng góp phần định hình thói quen ăn uống. Người miền Bắc chuộng vị đậm đà, miền Trung nổi tiếng với món cay – mặn đặc trưng do khí hậu khắc nghiệt, còn miền Nam ưa ngọt nhưng mắm vẫn hiện diện phổ biến. Không chỉ vậy, trong bữa cơm gia đình, món ăn được khen “vừa miệng” thường đồng nghĩa với nêm nếm mặn mà. Điều này khiến nhiều bà nội trợ có xu hướng thêm muối, nước mắm, bột canh để tránh bị chê nhạt nhẽo.
Bên cạnh yếu tố văn hóa, thói quen ăn mặn còn gắn với điều kiện sinh lý. Trước đây, người Việt đa số làm nông, lao động ngoài trời, ra nhiều mồ hôi, nên cơ thể cần bổ sung muối. Ngày nay, dù cường độ lao động thay đổi, thói quen này vẫn được duy trì. Trẻ em từ nhỏ đã ăn chung mâm với người lớn, sớm tiếp xúc với món ăn nhiều muối, dần hình thành vị giác “ưa mặn”.
Các chuyên gia cảnh báo rằng việc tiêu thụ quá nhiều muối kéo dài sẽ gây nhiều hệ quả sức khỏe. Ăn mặn làm tăng giữ nước trong cơ thể, gây áp lực lên thành mạch máu, dẫn đến cao huyết áp, là nguyên nhân hàng đầu của đột quỵ và nhồi máu cơ tim. Thận cũng phải hoạt động quá tải để đào thải natri, lâu dần dễ suy giảm chức năng, hình thành sỏi thận. Nghiên cứu cho thấy chế độ ăn mặn còn làm tổn thương niêm mạc dạ dày, tăng nguy cơ ung thư dạ dày, loãng xương và gây phù nề. Với trẻ em, thói quen ăn mặn sớm có thể khiến hệ vị giác bị “lệ thuộc”, dẫn đến chế độ ăn uống kém lành mạnh suốt đời.
Trước thực trạng này, Bộ Y tế đã đưa ra Chiến lược quốc gia về dinh dưỡng đến năm 2030, đặt mục tiêu giảm 30% lượng muối tiêu thụ. Các chiến dịch truyền thông với thông điệp “Ăn ít muối hơn để phòng bệnh tăng huyết áp, đột quỵ” đang được triển khai rộng rãi. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng thay đổi thói quen ẩm thực là một quá trình dài, đòi hỏi sự kiên trì từ từng gia đình.
Một trong những giải pháp là giảm muối dần dần, bởi vị giác cần khoảng 4–6 tuần để thích nghi với mức độ mới. Thay vì cắt bỏ đột ngột, có thể nêm ít hơn mỗi tuần một chút. Nhiều gia vị tự nhiên như rau thơm, gừng, tỏi, tiêu, chanh được khuyến khích sử dụng để tạo vị đậm đà mà không cần nhiều muối. Nước chấm có thể pha loãng với chanh, tỏi, ớt và nước để giảm natri mà vẫn giữ hương vị.
Ngoài ra, việc hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, chọn sản phẩm ít natri, ăn nhiều rau xanh và trái cây giàu kali cũng giúp cân bằng muối trong cơ thể. Các chuyên gia còn khuyến khích thực hành “ăn chậm, nhai kỹ” để cảm nhận vị ngọt tự nhiên của thực phẩm, thay vì lệ thuộc vào vị mặn.
Có thể thấy, thói quen ăn mặn của người Việt xuất phát từ nhiều nguyên nhân lịch sử, văn hóa và sinh lý. Nhưng trong bối cảnh bệnh không lây nhiễm ngày càng gia tăng, việc giảm muối trong bữa ăn là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
