Tỉnh Thái Bình được thành lập vào năm nào?

[Vu Thuy Tien]

Hơn 4000 năm trước, nền văn hóa đầu tiên đã hình thành trên mảnh đất này, khi tổ tiên người Việt - Mường định cư trên những thềm phù sa cổ ở Vĩnh Phúc, Hà Bắc, rồi dần tiến về phía đông nam, nơi những cánh đồng ven biển màu mỡ. Người dân nơi đây gắn bó mật thiết với nghề nông, mà trồng lúa nước chính là linh hồn của cuộc sống. Nơi nào có điều kiện canh tác thuận lợi, nơi đó có cộng đồng đông đúc.

Thái Bình chính là một điển hình của nền văn hóa lúa nước này. Các nhà khảo cổ đã tìm thấy ở Thái Bình những dấu tích của con người từ hàng nghìn năm trước, qua những gò đất, di vật như mũi tên, mũi giáo, lưỡi rìu bằng đồng hay những mộ cổ tại Hưng Hà, Quỳnh Phụ, Thái Thụy, Vũ Thư, Đông Hưng. Điều này chứng tỏ những cư dân đầu tiên đã đến đây từ thời đại Đồng Thau, khoảng 2700-3000 năm trước. Họ chủ yếu từ các vùng trung du như Phú Thọ, Bắc Giang, Sơn Tây di cư xuống. Đến thời đại đồ sắt, với sự phát triển của văn hóa Đông Sơn, Thái Bình đã trở thành nơi sinh sống của một cộng đồng dân cư đông đúc. Những truyền thuyết về thời Hùng Vương, về những anh hùng dựng nước và giữ nước chính là những minh chứng sống động cho lịch sử lâu đời của vùng đất này.

Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, Thái Bình không ngừng mở rộng và đón nhận thêm những làn sóng di cư. Từ thế kỷ XI, khi Đại Việt bước vào thời kỳ độc lập tự chủ, cư dân Thái Bình tiếp tục được bổ sung từ các vùng lân cận. Đến thế kỷ XV - XVIII, những đợt di dân từ Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh theo đường biển vào định cư, trong khi một bộ phận khác từ Nam Định, Hải Dương, Hưng Yên cũng tìm đến đây lập nghiệp. Những dấu ấn của dòng chảy lịch sử ấy vẫn còn in đậm trong cơ cấu dân cư của Thái Bình ngày nay. Đặc biệt, khi Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ tiến hành cuộc khẩn hoang quy mô lớn vào năm 1828, lập nên huyện Tiền Hải, cư dân từ Kiến Xương, Vũ Thư, Nam Định, Hà Nam đã đổ về đây khai phá vùng đất mới.

Bác Hồ về thăm xã Nam Cường, Tiền Hải, Thái Bình vào ngày 26/3/1962

So với nhiều địa phương khác, Thái Bình mang một đặc điểm rất riêng: trong suốt các thời kỳ lịch sử, người Kinh luôn chiếm tỷ lệ tuyệt đối. Dù Việt Nam có 54 dân tộc, nhưng số người Mường, Tày sinh sống ở Thái Bình từ trước năm 1945 đến nay chỉ đếm được vài chục, vài trăm người. Điều này càng khẳng định sự bền vững của một cộng đồng gắn bó mật thiết với nền văn hóa lúa nước.

Về mặt hành chính, Thái Bình từng trải qua nhiều biến động theo các triều đại. Dưới thời Bắc thuộc, đây là phần đất cuối cùng của huyện Chu Diên thuộc quận Giao Chỉ. Đến thế kỷ VI, một phần đất phía bắc và tây bắc thuộc quận Vũ Bình, phần còn lại thuộc quận Ninh Hải. Khi nước ta bước vào thời kỳ phong kiến độc lập năm 938, Thái Bình nằm trong Châu Đằng (nay là Hưng Yên và Thái Bình). Đến đời Tiền Lê (năm 1002), Lê Đại Hành đổi tên Châu Đằng thành phủ Thái Bình. Triều Lý sau đó đổi thành hương Thái Bình, rồi thành phủ Thái Ninh, gồm các huyện Thụy Anh, Quỳnh Côi, Đông Quan, Phụ Dực.

Sang thời Trần, Thái Bình trở thành một phần quan trọng của hai lộ Long Hưng và Thiên Trường, nơi tập trung đông đúc cư dân và là vùng đất tổ tiên của vương triều Trần. Đến thời Tây Sơn, Thái Bình thuộc trấn Sơn Nam Hạ, phủ Thái Bình được đổi thành phủ Thái Ninh nhưng vẫn giữ nguyên đơn vị hành chính như cũ.

Bước sang triều Nguyễn, dù địa danh có đôi chút thay đổi, nhưng về cơ bản, Thái Bình vẫn giữ nguyên quy mô. Năm 1828, sau cuộc khẩn hoang, huyện Tiền Hải được thành lập, bổ sung thêm một vùng đất mới cho Thái Bình. Đến năm 1831, khi nhà Nguyễn chia lại địa giới hành chính, Thái Bình thuộc về hai tỉnh Nam Định và Hưng Yên.

Ngày 21/3/1890, thực dân Pháp chính thức thành lập tỉnh Thái Bình, gồm các huyện trước đây thuộc Nam Định và Hưng Yên. Đến năm 1894, hai huyện Hưng Nhân và Duyên Hà cũng được sáp nhập vào, tạo nên một Thái Bình độc lập về hành chính, với ba phủ Tiên Hưng, Thái Ninh và Kiến Xương, gồm 12 huyện, 90 tổng, 802 làng, với dân số hơn 160.000 người.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đến ngày 10/4/1946, tỉnh Thái Bình chính thức bỏ đơn vị tổng, đổi phủ thành huyện. Đến năm 1969, một loạt thay đổi về địa giới diễn ra, các huyện được hợp nhất, giảm xuống còn 7 huyện. Những điều chỉnh tiếp tục diễn ra vào các năm 1982 và 1986, mở rộng thị xã Thái Bình.

Ngày nay, Thái Bình không chỉ là một vựa lúa quan trọng của miền Bắc, mà còn là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, lịch sử. Những nét đẹp của một nền văn minh lúa nước vẫn còn in dấu qua các lễ hội, tập quán và con người nơi đây, tạo nên một bản sắc riêng không thể lẫn vào đâu được. #135nămTháiBình