Đất hiếm là gì? Tại sao Việt Nam có thể có vai trò quan trọng với các đối tác trong vấn đề này?

Đất hiếm là một nhóm 17 nguyên tố hóa học thuộc bảng tuần hoàn, bao gồm scandi, ytri và 15 nguyên tố của nhóm lanthan. Đất hiếm được gọi là "đất hiếm" vì chúng thường được tìm thấy với hàm lượng thấp trong các khoáng chất khác, khiến chúng khó khai thác và xử lý. Đất hiếm là một nguồn tài nguyên quan trọng đối với nền kinh tế toàn cầu.

 
Đất hiếm có nhiều ứng dụng quan trọng trong các lĩnh vực công nghiệp, bao gồm:
Tạo ra các vật liệu từ tính mạnh, chẳng hạn như nam châm vĩnh cửu, được sử dụng trong động cơ điện, máy phát điện và máy móc khác.
Sản xuất các vật liệu quang học, chẳng hạn như kính lỏng, được sử dụng trong màn hình LCD và đèn LED.
Chế tạo các vật liệu gốm sứ, chẳng hạn như sứ chịu lửa, được sử dụng trong các ứng dụng công nghiệp và y tế.
Sản xuất các vật liệu xúc tác, chẳng hạn như xúc tác chuyển đổi xúc tác, được sử dụng trong các ô tô hybrid và xe điện.
Đất hiếm là một nguồn tài nguyên quan trọng đối với nền kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, sự phân bổ của chúng trên thế giới không đồng đều, với Trung Quốc là nhà sản xuất đất hiếm lớn nhất thế giới. Điều này đã dẫn đến lo ngại về sự phụ thuộc của các quốc gia khác vào nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc.
Để giảm sự phụ thuộc này, các quốc gia khác đang tìm cách tăng cường sản xuất đất hiếm của riêng mình hoặc tìm kiếm các nguồn cung đất hiếm mới.
Đạo luật Nguyên liệu thô quan trọng (CRM Act) của Liên minh châu Âu (EU) là một đạo luật được ban hành vào tháng 7 năm 2023 nhằm giảm sự phụ thuộc của EU đối với các nguyên liệu thô quan trọng, bao gồm cả đất hiếm. Đạo luật này đặt ra các mục tiêu cụ thể về tăng cường khả năng sản xuất và cung ứng nguyên liệu thô quan trọng trong EU, đồng thời giảm thiểu tác động môi trường của ngành khai thác và sử dụng nguyên liệu thô quan trọng.
Mục tiêu của CRM Act
CRM Act đặt ra các mục tiêu cụ thể sau:
Tăng cường khả năng sản xuất và cung ứng nguyên liệu thô quan trọng trong EU. Đạo luật này yêu cầu các doanh nghiệp sản xuất nguyên liệu thô quan trọng trong EU phải tăng cường năng lực sản xuất và cung ứng. Đồng thời, đạo luật cũng khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các công nghệ mới để sản xuất nguyên liệu thô quan trọng một cách bền vững.
Giảm thiểu tác động môi trường của ngành khai thác và sử dụng nguyên liệu thô quan trọng. Đạo luật này yêu cầu các doanh nghiệp khai thác và sử dụng nguyên liệu thô quan trọng phải thực hiện các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường, bao gồm giảm thiểu ô nhiễm, sử dụng tài nguyên một cách hiệu quả và tái chế các sản phẩm có chứa nguyên liệu thô quan trọng.
Các biện pháp cụ thể của CRM Act
CRM Act đưa ra một số biện pháp cụ thể để đạt được các mục tiêu nêu trên, bao gồm:
Thành lập Cơ quan Nguyên liệu thô quan trọng châu Âu (ERMA). ERMA là một cơ quan mới của EU được thành lập để hỗ trợ việc thực thi CRM Act. ERMA sẽ có nhiệm vụ theo dõi tình hình cung ứng nguyên liệu thô quan trọng trong EU, hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, cũng như xây dựng các tiêu chuẩn về giảm thiểu tác động môi trường đối với ngành khai thác và sử dụng nguyên liệu thô quan trọng.
Xây dựng danh sách các nguyên liệu thô quan trọng. CRM Act yêu cầu Ủy ban châu Âu (EC) xây dựng danh sách các nguyên liệu thô quan trọng đối với EU. Danh sách này sẽ được cập nhật định kỳ để phản ánh sự thay đổi của nhu cầu và tình hình cung ứng nguyên liệu thô quan trọng.
Thực hiện các biện pháp hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất nguyên liệu thô quan trọng trong EU. CRM Act sẽ cung cấp các biện pháp hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các doanh nghiệp sản xuất nguyên liệu thô quan trọng trong EU. Các biện pháp này nhằm giúp các doanh nghiệp tăng cường năng lực sản xuất và cung ứng, đồng thời giảm thiểu tác động môi trường.
Sự hợp tác của các quốc gia thành viên. CRM Act đòi hỏi sự hợp tác của các quốc gia thành viên EU. Nếu các quốc gia thành viên không hợp tác chặt chẽ, thì việc thực thi đạo luật sẽ gặp nhiều khó khăn.
Nhìn chung, CRM Act là một đạo luật quan trọng của EU nhằm giảm sự phụ thuộc đối với các nguyên liệu thô quan trọng. Đạo luật này sẽ có tác động tích cực đến sự phát triển của ngành công nghiệp công nghệ cao trong EU.
Việt Nam có lợi thì gì về đất hiếm?
Trong chiến lược đa dạng hóa nguồn cung CRM của EU, Việt Nam có thể là đối tác tiềm năng quan trọng vì đang sở hữu nhiều khoáng sản quan trọng, là các thành phần không thể thiếu trong các ngành chiến lược của EU, như đất hiếm Việt Nam có trữ lượng đứng thứ 2 thế giới, chỉ sau Trung Quốc. Hiện nay cả Mỹ, EU đều thể hiện sự quan tâm đến đất hiếm của Việt Nam.
Đơn cử, đầu tháng 11 vừa qua, trong chuyến thăm và làm việc tại Việt Nam, Phó Chủ tịch Điều hành kiêm Cao ủy Thương mại Ủy ban châu Âu (EC) Valdis Dombrovskis, cho biết EU rất mong muốn được hợp tác với Việt Nam trong lĩnh vực đất hiếm, để thực hiện chuyển dịch xanh và kinh tế số.
“Châu Âu hiện nay đã xây dựng chiến lược nguyên liệu thô (Raw Material Strategy), trong đó đề ra mục tiêu đa dạng nguồn cung, hợp tác với các quốc gia khác, thúc đẩy không chỉ khai thác mà còn chế biến, chế tạo các tài nguyên này theo hướng nâng cao giá trị cho các quốc gia đó. Vì thế, đây là cơ hội rất tốt cho Việt Nam gia tăng “quyền lực đàm phán” đối với các dự án hợp tác về đất hiếm, theo hướng tìm ra giải pháp có lợi ích nhất cho Việt Nam trong khai thác và chế biến loại nguyên liệu chiến lược này” - ông Valdis Dombrovskis nhấn mạnh.
Thực tế, không chỉ ở khía cạnh về hợp tác nguyên liệu thô quan trọng (đất hiếm), trong lĩnh vực sản xuất bán dẫn Việt Nam có thể là một đối tác quan trọng của EU, khi Mỹ và một số nước đang có ý định biến Việt Nam thành “trung tâm sản xuất bán dẫn” của khu vực.
Điều này cũng phù hợp với chính sách của EU. Bởi theo chiến lược tăng cường năng lực dẫn dắt của EU trong công nghiệp bán dẫn, liên minh này có thể tập trung vào mảng thiết kế chip, sau đó hợp tác với Việt Nam trong mảng sản xuất.
Thời gian qua, Việt Nam và EU đã có những động thái nhằm mở ra cơ hội hợp tác về lĩnh vực này. Đơn cử, trong chuyến thăm Việt Nam ngày 2-11, Thủ tướng Hà Lan Mark Rutte đã làm việc với Thủ tướng Phạm Minh Chính, bày tỏ mong muốn Việt Nam và Hà Lan sẽ khai thác tối đa các tiềm năng hợp tác 2 nước về công nghệ cao, sản xuất vi mạch điện tử, thiết bị bán dẫn, xây dựng nền tảng số và hệ sinh thái viễn thông, chuyển đổi số, phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực này.
Bên cạnh đó, EU cũng có thể tham gia hỗ trợ Việt Nam trong đào tạo kỹ sư bán dẫn nhằm thực hiện mục tiêu 50.000 kỹ sư bán dẫn cho ngành bán dẫn Việt Nam (đề án Chính phủ giao cho Bộ KH-ĐT xây dựng kế hoạch thực hiện). Những chuyên gia giỏi của Việt Nam có thể được thu hút vào mảng thiết kế của các dự án thiết kế chip ở EU.
Đáng chú ý, 2 mảng thiết kế (tại EU) và sản xuất (tại Việt Nam) không cạnh tranh với nhau, nên việc hợp tác này hoàn toàn khả thi và đem lại lợi ích thiết thực cho cả 2 bên.