Đoạn Video
Ảnh
Hue Hoang
Thành viên nổi tiếng
Trung Quốc đang phải đối mặt với một thực tế rõ ràng: mỗi năm có khoảng 20 triệu người bước vào độ tuổi nghỉ hưu. Trong bối cảnh già hóa dân số diễn ra nhanh chóng, câu hỏi đặt ra là: những người cao tuổi sẽ làm gì sau khi nghỉ hưu? Và đâu là giải pháp để họ tiếp tục đóng góp cho xã hội?
Gần đây, một công ty tại Bắc Kinh đã đăng tuyển các vị trí đặc biệt dành riêng cho người lớn tuổi – gọi là “vị trí tóc bạc”. Chỉ sau thời gian ngắn, hơn 500 hồ sơ đã được gửi về. Trong đó, nổi bật là một bà cụ 72 tuổi với hơn 40 năm kinh nghiệm giảng dạy đại học, sáng lập câu lạc bộ thư pháp và hội họa, đồng thời có chứng chỉ massage. Hồ sơ này thu hút sự chú ý không chỉ vì thành tích cá nhân, mà còn vì nó cho thấy người cao tuổi vẫn có giá trị lớn trong thị trường lao động.
Theo giáo sư Lưu Cẩn (Liu Jin) từ Đại học Bắc Kinh, trong một môi trường kinh doanh bất ổn như hiện nay, kinh nghiệm sống và tầm nhìn lịch sử của người cao tuổi là nguồn lực quý giá – điều mà thế hệ trẻ còn thiếu.
Chính sách quốc gia hỗ trợ tái tuyển dụng
Trung Quốc đã nhận ra tiềm năng này và đang hành động. Bộ Nội vụ cùng 19 cơ quan khác đã ban hành văn bản hướng dẫn nhằm khuyến khích người cao tuổi tham gia xã hội, gọi là "Ý kiến chỉ đạo". Văn bản này yêu cầu xóa bỏ những rào cản phi lý ngăn người cao tuổi làm việc, đồng thời xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu nhân lực, phát triển các cơ quan dịch vụ chuyên nghiệp trong lĩnh vực nhân lực cao tuổi – từ đó tạo ra các công việc đa dạng, linh hoạt và phù hợp với đặc thù lứa tuổi.
Mục tiêu là để người cao tuổi không chỉ sống tốt mà còn được “sống có ích”, tiếp tục đóng góp cho xã hội trong khi vẫn được hưởng thụ tuổi già.
Già hóa nhanh chóng – bài toán không thể trì hoãn
Theo số liệu chính thức, đến cuối năm 2024, Trung Quốc có khoảng 310 triệu người từ 60 tuổi trở lên – chiếm 22% dân số. Trong đó, 220 triệu người đã từ 65 tuổi trở lên. Dự báo đến năm 2035, con số này sẽ vượt 400 triệu, tương đương hơn 30% dân số.
Sự mất cân đối giữa số người nghỉ hưu và lực lượng lao động trẻ khiến hệ thống lương hưu đứng trước áp lực lớn. Đã có nhiều người cao tuổi cảm thấy lương hưu không đủ để đảm bảo cuộc sống, nhất là khi giá cả leo thang. Trong hoàn cảnh này, việc họ muốn làm thêm để cải thiện thu nhập hoặc đơn giản là tiếp tục “có việc để làm” là điều dễ hiểu.
Người cao tuổi muốn làm việc – vì tiền hay vì giá trị bản thân?
Một khảo sát năm 2023 của Hiệp hội Lão khoa Trung Quốc cho thấy 45% người từ 60–69 tuổi sẵn sàng làm việc sau khi nghỉ hưu. Một cuộc khảo sát khác ở Tế Nam cho thấy tới 79,1% người trên 60 tuổi vẫn muốn tái tuyển dụng. Đặc biệt, trong nhóm từ 55–59 tuổi – sắp nghỉ hưu – có tới 72,7% bày tỏ mong muốn được làm việc tiếp.
Theo báo cáo của nền tảng việc làm 51job.com, 68% người cao tuổi có mong muốn mạnh mẽ được quay lại thị trường lao động. Trong đó, gần một nửa làm vì muốn được xã hội công nhận, tiếp tục sử dụng kỹ năng hoặc đơn giản là “không muốn rảnh rỗi”. Tuy nhiên, 34% thừa nhận mục tiêu chính là để tăng thu nhập, bù đắp chi phí sinh hoạt.
Những câu chuyện cụ thể minh họa rõ điều này. Ông Trương Vĩnh Lợi – một cựu cán bộ xúc tiến đầu tư – dù nghỉ hưu nhưng vẫn muốn tiếp tục đóng góp bằng kinh nghiệm tích lũy hơn 20 năm. Trong khi đó, ông Chu Hồng Hoa, 70 tuổi, dù có lương hưu ổn định, vẫn nhận lời làm kế toán vì "có việc để làm mỗi ngày và có thêm tiền thì tại sao không?".
Ở chiều ngược lại, với những người không có lương hưu như bà Liu Juanfeng, 64 tuổi – một nông dân làm công việc dọn vệ sinh tại điểm du lịch – đi làm không phải vì đam mê mà là vì mưu sinh. Với mức lương chỉ 2.400 tệ/tháng, bà phải tiếp tục lao động để đảm bảo cuộc sống cơ bản và dành dụm khi về già.
Không gian việc làm nào dành cho người cao tuổi?
Dữ liệu cho thấy việc làm của người cao tuổi chủ yếu tập trung vào các ngành nghề như: dịch vụ gia đình (34%), bảo vệ (28%) và dịch vụ cộng đồng (15%). Những người ít học vấn và kỹ năng thường chọn công việc vệ sinh, hậu cần, chăm sóc người bệnh...
Tuy nhiên, không gian việc làm đang mở rộng, đặc biệt cho nhóm người có trình độ chuyên môn. Nhờ xã hội ngày càng cởi mở và trình độ học vấn của thế hệ già tăng cao, người cao tuổi ngày càng tham gia vào các công việc có hàm lượng tri thức như tư vấn, giảng dạy, kế toán, sáng tạo nghệ thuật, trị liệu...
Bài học từ Nhật Bản
Trung Quốc có thể học hỏi nhiều từ Nhật Bản – quốc gia đi đầu trong giải bài toán già hóa dân số. Năm 2022, 50,9% người Nhật từ 65–69 tuổi vẫn đang làm việc. Ở nhóm 70–74 tuổi, tỷ lệ này là 33,3%. Tức là cứ ba người cao tuổi thì có một người vẫn đang lao động.
Dù một số ý kiến cho rằng người cao tuổi Nhật bị "ép làm việc", dữ liệu lại cho thấy phần lớn họ tự nguyện – để duy trì sức khỏe, hoạt động xã hội và tăng thêm thu nhập.
Với hơn 20 triệu người nghỉ hưu mỗi năm, Trung Quốc không thể chỉ trông đợi vào lực lượng lao động trẻ để duy trì hệ thống an sinh. Việc tái sử dụng nguồn lực người cao tuổi – thông qua các chính sách phù hợp, thị trường lao động cởi mở và cơ chế hỗ trợ rõ ràng – là một chiến lược tất yếu để ứng phó với già hóa dân số. Họ không chỉ là người thụ hưởng chính sách mà còn có thể tiếp tục là người đóng góp tích cực cho xã hội – nếu được tạo điều kiện phù hợp.
Gần đây, một công ty tại Bắc Kinh đã đăng tuyển các vị trí đặc biệt dành riêng cho người lớn tuổi – gọi là “vị trí tóc bạc”. Chỉ sau thời gian ngắn, hơn 500 hồ sơ đã được gửi về. Trong đó, nổi bật là một bà cụ 72 tuổi với hơn 40 năm kinh nghiệm giảng dạy đại học, sáng lập câu lạc bộ thư pháp và hội họa, đồng thời có chứng chỉ massage. Hồ sơ này thu hút sự chú ý không chỉ vì thành tích cá nhân, mà còn vì nó cho thấy người cao tuổi vẫn có giá trị lớn trong thị trường lao động.
Theo giáo sư Lưu Cẩn (Liu Jin) từ Đại học Bắc Kinh, trong một môi trường kinh doanh bất ổn như hiện nay, kinh nghiệm sống và tầm nhìn lịch sử của người cao tuổi là nguồn lực quý giá – điều mà thế hệ trẻ còn thiếu.
Chính sách quốc gia hỗ trợ tái tuyển dụng
Trung Quốc đã nhận ra tiềm năng này và đang hành động. Bộ Nội vụ cùng 19 cơ quan khác đã ban hành văn bản hướng dẫn nhằm khuyến khích người cao tuổi tham gia xã hội, gọi là "Ý kiến chỉ đạo". Văn bản này yêu cầu xóa bỏ những rào cản phi lý ngăn người cao tuổi làm việc, đồng thời xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu nhân lực, phát triển các cơ quan dịch vụ chuyên nghiệp trong lĩnh vực nhân lực cao tuổi – từ đó tạo ra các công việc đa dạng, linh hoạt và phù hợp với đặc thù lứa tuổi.
Mục tiêu là để người cao tuổi không chỉ sống tốt mà còn được “sống có ích”, tiếp tục đóng góp cho xã hội trong khi vẫn được hưởng thụ tuổi già.
Già hóa nhanh chóng – bài toán không thể trì hoãn
Theo số liệu chính thức, đến cuối năm 2024, Trung Quốc có khoảng 310 triệu người từ 60 tuổi trở lên – chiếm 22% dân số. Trong đó, 220 triệu người đã từ 65 tuổi trở lên. Dự báo đến năm 2035, con số này sẽ vượt 400 triệu, tương đương hơn 30% dân số.
Sự mất cân đối giữa số người nghỉ hưu và lực lượng lao động trẻ khiến hệ thống lương hưu đứng trước áp lực lớn. Đã có nhiều người cao tuổi cảm thấy lương hưu không đủ để đảm bảo cuộc sống, nhất là khi giá cả leo thang. Trong hoàn cảnh này, việc họ muốn làm thêm để cải thiện thu nhập hoặc đơn giản là tiếp tục “có việc để làm” là điều dễ hiểu.
Người cao tuổi muốn làm việc – vì tiền hay vì giá trị bản thân?
Một khảo sát năm 2023 của Hiệp hội Lão khoa Trung Quốc cho thấy 45% người từ 60–69 tuổi sẵn sàng làm việc sau khi nghỉ hưu. Một cuộc khảo sát khác ở Tế Nam cho thấy tới 79,1% người trên 60 tuổi vẫn muốn tái tuyển dụng. Đặc biệt, trong nhóm từ 55–59 tuổi – sắp nghỉ hưu – có tới 72,7% bày tỏ mong muốn được làm việc tiếp.
Theo báo cáo của nền tảng việc làm 51job.com, 68% người cao tuổi có mong muốn mạnh mẽ được quay lại thị trường lao động. Trong đó, gần một nửa làm vì muốn được xã hội công nhận, tiếp tục sử dụng kỹ năng hoặc đơn giản là “không muốn rảnh rỗi”. Tuy nhiên, 34% thừa nhận mục tiêu chính là để tăng thu nhập, bù đắp chi phí sinh hoạt.
Những câu chuyện cụ thể minh họa rõ điều này. Ông Trương Vĩnh Lợi – một cựu cán bộ xúc tiến đầu tư – dù nghỉ hưu nhưng vẫn muốn tiếp tục đóng góp bằng kinh nghiệm tích lũy hơn 20 năm. Trong khi đó, ông Chu Hồng Hoa, 70 tuổi, dù có lương hưu ổn định, vẫn nhận lời làm kế toán vì "có việc để làm mỗi ngày và có thêm tiền thì tại sao không?".
Ở chiều ngược lại, với những người không có lương hưu như bà Liu Juanfeng, 64 tuổi – một nông dân làm công việc dọn vệ sinh tại điểm du lịch – đi làm không phải vì đam mê mà là vì mưu sinh. Với mức lương chỉ 2.400 tệ/tháng, bà phải tiếp tục lao động để đảm bảo cuộc sống cơ bản và dành dụm khi về già.
Không gian việc làm nào dành cho người cao tuổi?
Dữ liệu cho thấy việc làm của người cao tuổi chủ yếu tập trung vào các ngành nghề như: dịch vụ gia đình (34%), bảo vệ (28%) và dịch vụ cộng đồng (15%). Những người ít học vấn và kỹ năng thường chọn công việc vệ sinh, hậu cần, chăm sóc người bệnh...
Tuy nhiên, không gian việc làm đang mở rộng, đặc biệt cho nhóm người có trình độ chuyên môn. Nhờ xã hội ngày càng cởi mở và trình độ học vấn của thế hệ già tăng cao, người cao tuổi ngày càng tham gia vào các công việc có hàm lượng tri thức như tư vấn, giảng dạy, kế toán, sáng tạo nghệ thuật, trị liệu...
Bài học từ Nhật Bản
Trung Quốc có thể học hỏi nhiều từ Nhật Bản – quốc gia đi đầu trong giải bài toán già hóa dân số. Năm 2022, 50,9% người Nhật từ 65–69 tuổi vẫn đang làm việc. Ở nhóm 70–74 tuổi, tỷ lệ này là 33,3%. Tức là cứ ba người cao tuổi thì có một người vẫn đang lao động.
Dù một số ý kiến cho rằng người cao tuổi Nhật bị "ép làm việc", dữ liệu lại cho thấy phần lớn họ tự nguyện – để duy trì sức khỏe, hoạt động xã hội và tăng thêm thu nhập.
Với hơn 20 triệu người nghỉ hưu mỗi năm, Trung Quốc không thể chỉ trông đợi vào lực lượng lao động trẻ để duy trì hệ thống an sinh. Việc tái sử dụng nguồn lực người cao tuổi – thông qua các chính sách phù hợp, thị trường lao động cởi mở và cơ chế hỗ trợ rõ ràng – là một chiến lược tất yếu để ứng phó với già hóa dân số. Họ không chỉ là người thụ hưởng chính sách mà còn có thể tiếp tục là người đóng góp tích cực cho xã hội – nếu được tạo điều kiện phù hợp.
