Làm thế nào để người thầy không bị thay thế trong kỷ nguyên AI?

[Thanh Hải Lucky]

Một thách thức rất rõ ràng trong thời AI là làm sao giữ được động lực học tập cho học sinh. Khi chỉ cần vài giây, AI đã có thể giải bài, viết bài hay, đưa ra câu trả lời trọn vẹn, không ít học sinh bắt đầu tự hỏi: “Vậy mình học để làm gì?”. Qua quá trình tư vấn cho phụ huynh và học sinh, có thể thấy rằng nếu giáo viên không giúp học sinh xây dựng sự tự tin, không truyền được cảm hứng học tập, thì rất khó phát huy thế mạnh lớn nhất của người thầy trong thời đại AI. Chính sự khích lệ đúng lúc, niềm tin mà giáo viên trao cho học sinh và khả năng khơi dậy nội lực bên trong mỗi em mới khiến các em muốn học, dám học và dám vượt qua chính mình.

Trong kỷ nguyên AI, công nghệ có thể hỗ trợ rất nhiều cho dạy học, nhưng không thể thay thế vai trò con người. Giáo dục vẫn cần những người thầy, người cô hiểu công nghệ để sử dụng đúng, vững chuyên môn để dẫn dắt chắc chắn và đủ sâu sắc về tâm lý để đồng hành cùng học sinh. Đây vừa là thách thức rất lớn, vừa là sứ mệnh cốt lõi của giáo viên trong thời đại số hôm nay.

Một điểm rất quan trọng nhưng đôi khi chưa được nhắc đến đủ nhiều, đó là vai trò của tâm lý giáo dục. Nếu giáo viên biết ứng dụng các nguyên lý của tâm lý học giáo dục, đặc biệt là tâm lý học nhân văn và tâm lý học tích cực trong dạy học, thì AI chắc chắn không thể thay thế được người thầy. Việc nhìn học sinh như một con người đang lớn lên, có cảm xúc, có nhu cầu được ghi nhận, được tin tưởng, được khích lệ, chính là điều mà công nghệ không thể làm thay.
Thực tế hiện nay, vì nhiều lý do khác nhau, không ít giáo viên đang trở nên khá “tiết kiệm lời khen”. Áp lực chương trình, áp lực thành tích, sĩ số lớp đông, thời gian hạn hẹp… khiến việc động viên, khích lệ học sinh kịp thời đôi khi bị xem là thứ yếu. Nhiều em làm được việc tốt nhưng không được ghi nhận, cố gắng tiến bộ nhưng ít được khen, lâu dần dễ mất tự tin và giảm động lực học tập. Trong khi đó, AI lại luôn “trả lời rất nhanh”, “phản hồi rất đủ”, khiến học sinh dễ tìm đến công nghệ hơn là tìm đến thầy cô để được chia sẻ.
Trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi giáo dục từng ngày. AI giúp cá nhân hóa việc học, phân tích dữ liệu người học, thiết kế học liệu thông minh, hỗ trợ chấm – đánh giá, mô phỏng lớp học và giảm tải nhiều công việc kỹ thuật cho giáo viên. Nhờ đó, việc học trở nên linh hoạt hơn, học sinh có thể học theo nhịp độ riêng, còn giáo viên có thêm thời gian để tập trung vào những giá trị mang tính con người hơn trong giáo dục.
Tuy nhiên, sự phát triển quá nhanh của AI cũng tạo ra không ít áp lực. Khoảng cách về năng lực số giữa giáo viên ngày càng rõ. Có người bắt nhịp rất nhanh với công nghệ, nhưng cũng có người cảm thấy mệt mỏi, loay hoay trước những thay đổi liên tục. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu giáo viên ở một số môn học vẫn tồn tại, trong khi yêu cầu đổi mới chương trình, phương pháp và cách tổ chức dạy học ngày càng cao.
Trước bối cảnh đó, nhiều trường đại học sư phạm đã chủ động chuyển đổi số, tích hợp AI và công nghệ vào chương trình đào tạo giáo viên. Giáo sinh không chỉ được trang bị kiến thức chuyên môn mà còn được rèn năng lực số, năng lực sư phạm số và kỹ năng ứng dụng AI trong dạy học. Đây là tín hiệu tích cực, cho thấy giáo dục đang nỗ lực chuẩn bị đội ngũ giáo viên phù hợp hơn với thực tế lớp học hiện đại.
Cùng với chuyển đổi số, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 cũng tạo ra một bước chuyển quan trọng: từ dạy cho đủ nội dung sang dạy để phát triển năng lực học sinh. Điều này buộc giáo viên phải thay đổi mạnh mẽ vai trò của mình. Người thầy không còn là trung tâm truyền đạt kiến thức, mà là người tổ chức hoạt động học, người hướng dẫn, khơi gợi và đồng hành cùng học sinh trong suốt quá trình học tập và trưởng thành.

PGS.TS Nguyễn Đức Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, từng nhấn mạnh rằng mục tiêu cao nhất của giáo dục vẫn là hình thành và phát triển nhân cách. Giáo viên là người giúp học sinh chuyển hóa tri thức và giá trị xã hội thành suy nghĩ, cảm xúc và năng lực bên trong. Đây là vai trò mang tính con người sâu sắc, không công nghệ nào có thể thay thế.

Trong thời đại AI, công nghệ có thể ngày càng thông minh và mạnh mẽ, nhưng nó không biết khen đúng lúc, không cảm nhận được sự run rẩy của một học sinh thiếu tự tin, không hiểu được ánh mắt chờ đợi được công nhận của các em. Khi giáo viên biết sử dụng lời khen đúng cách, động viên kịp thời, ứng dụng tâm lý học tích cực để khơi dậy điểm mạnh của học sinh, thì lớp học sẽ trở thành một không gian an toàn, nơi các em dám học, dám sai và dám cố gắng.

AI có thể hỗ trợ giáo dục rất nhiều, nhưng không thể thay thế người thầy. Chính sự thấu hiểu, sự khích lệ và khả năng truyền cảm hứng mới là “vùng đất” mà công nghệ không thể chạm tới. Và đó cũng chính là con đường để người thầy giữ vững vai trò trung tâm của mình trong kỷ nguyên AI.