Trung Quốc đang cải cách kỳ thi đại học như thế nào?

[Hồng Hà]

Thông tin thêm để những ai quan tâm có thể tham khảo xem hàng xóm của chúng ta đã và đang cải cách kỳ thi tuyển sinh đại học như thế nào.

Trung Quốc đã và đang tiến hành cải cách toàn diện kỳ thi tuyển sinh đại học (gaokao), với mục tiêu vừa mở rộng quyền lựa chọn của học sinh, vừa hướng đến việc đào tạo nhân lực phù hợp hơn với nhu cầu xã hội và quốc gia. Tuy nhiên, dù mang tính cải tổ sâu rộng, hệ thống mới dường như lại đang "quay về" với mô hình phân ban truyền thống giữa khối khoa học tự nhiên và xã hội nhân văn. Dưới đây là tóm lược các điểm chính về quá trình và tác động của cuộc cải cách này:


1. Mô hình cải cách “3+3” và “3+1+2”

• “3+3” (từ 2014): học sinh bắt buộc học 3 môn chính là ngữ văn, toán và ngoại ngữ, cộng với 3 môn tự chọn bất kỳ từ vật lý, hóa học, sinh học, địa lý, lịch sử và chính trị. Điều này giúp học sinh linh hoạt hơn nhưng dẫn đến tình trạng chọn môn “dễ lấy điểm” như địa lý hay chính trị, khiến các môn “khó” như vật lý trở nên không phổ biến.
• “3+1+2” (triển khai rộng từ 2021): giữ nguyên 3 môn bắt buộc, thêm 1 môn bắt buộc chọn giữa vật lý và lịch sử, và 2 môn tự chọn từ 4 môn còn lại (chính trị, địa lý, hóa học, sinh học). Cách làm này siết lại tự do lựa chọn nhưng cân bằng hơn về định hướng ngành học tương lai.

2. Sự trở lại của các tổ hợp “truyền thống”


Dù mục tiêu là phá vỡ ranh giới khoa học - xã hội, trong thực tế, học sinh và nhà trường lại quay về những tổ hợp quen thuộc như “vật lý-hóa học-sinh học” hoặc “chính trị-lịch sử-địa lý”. Lý do là vì:

• Phần lớn các ngành thuộc khối khoa học, kỹ thuật, nông nghiệp và y học yêu cầu thí sinh phải chọn cả vật lý lẫn hóa học — gọi là "lựa chọn kép".
• Chính sách tuyển sinh mới đòi hỏi nhiều chuyên ngành chỉ xét tuyển nếu học sinh chọn đúng tổ hợp, khiến học sinh buộc phải hướng theo lựa chọn mang tính “an toàn”.

3. Tác động không đồng đều giữa các khu vực và trường học

• Tại các trường top hoặc trường chuyên, tỷ lệ học sinh chọn vật lý và hóa học rất cao, vì họ hướng tới các đại học trọng điểm và chuyên ngành kỹ thuật.
• Tại trường bình thường hoặc vùng kém phát triển, học sinh thường tránh các môn khó và chọn các tổ hợp có ít cạnh tranh hơn (như lịch sử, địa lý), một phần vì nguồn lực giáo viên không đều, một phần vì sợ rớt điểm do cơ chế chấm điểm theo nhóm lựa chọn môn học.

4. Khó khăn thực thi ở cấp trường

• Các trường buộc phải tổ chức lớp học theo tổ hợp môn học cá nhân (“đi học lưu động”), thay vì lớp học cố định như trước. Điều này làm nảy sinh khó khăn lớn về tổ chức, xếp thời khóa biểu và phân công giáo viên.
• Một số trường không thể triển khai hết 12 tổ hợp môn học nên ngầm định hướng học sinh chọn theo khả năng giảng dạy của trường.

5. Tâm lý học sinh và định hướng nghề nghiệp

• Học sinh giỏi có xu hướng chọn vật lý-hóa học để mở rộng cơ hội ngành học.
• Học sinh trung bình hoặc yếu thường chọn các tổ hợp “dễ chịu” để tăng khả năng đỗ đại học, ngay cả khi điều đó thu hẹp lựa chọn ngành nghề tương lai.

Cải cách gaokao tại Trung Quốc được thiết kế nhằm tăng tính linh hoạt và định hướng nghề nghiệp sớm cho học sinh. Tuy nhiên, các ràng buộc từ chính sách tuyển sinh đại học, cùng với bất bình đẳng về nguồn lực giáo dục, đã khiến việc lựa chọn môn học dần tái tạo lại sự phân ban nghệ thuật - khoa học truyền thống. Dù về lý thuyết là “tự chọn”, nhưng trong thực tế, lựa chọn của học sinh đang bị dẫn dắt bởi các yêu cầu đầu vào ngành học, khả năng học tập cá nhân và năng lực tổ chức của nhà trường.
(Sohu)