Đoạn Video
Ảnh
Thanh Hải Lucky
Thanh Hải Lucky
Tuyển sinh đại học 2025 đang bước vào giai đoạn cao điểm với sự xuất hiện dày đặc của các phương thức xét tuyển: từ điểm thi tốt nghiệp THPT, học bạ, bài thi đánh giá năng lực, tư duy đến các chứng chỉ quốc tế như IELTS, SAT, ACT… Tưởng chừng như sự đa dạng này sẽ mở ra một cánh cửa linh hoạt, công bằng hơn cho thí sinh. Thế nhưng, thực tế đang diễn ra lại phản ánh một nghịch lý đáng lo ngại: các phương thức này, dù mang hình thức khác nhau, đều bị quy chiếu về một chuẩn duy nhất điểm tổ hợp thi tốt nghiệp THPT với thang điểm 30. Đây chính là vấn đề cốt lõi làm phát sinh sự rối loạn và nguy cơ mất công bằng trong tuyển sinh.
Việc quy đổi các thang điểm khác nhau như học bạ (thang 10), đánh giá năng lực (thang 1.200 hoặc 150), đánh giá tư duy (thang 100), hay chứng chỉ ngoại ngữ sang điểm thi THPT đã vô hình trung biến một hệ thống tưởng chừng đa chiều thành một hệ quy chiếu đơn tuyến. Mỗi phương thức có triết lý đánh giá và mục tiêu riêng, nhưng cuối cùng đều bị đưa về cùng một trục chuẩn. Điều này không chỉ làm mất đi tính độc lập của từng hình thức xét tuyển mà còn khiến toàn bộ hệ thống bị bó hẹp và phụ thuộc vào một nền tảng vốn chưa đủ độ tin cậy đề thi tốt nghiệp THPT.
Một nguyên tắc cơ bản trong đo lường đánh giá là hệ quy chiếu dùng để quy đổi phải được chuẩn hóa, ổn định và có tính khoa học. Tuy nhiên, đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 lại cho thấy nhiều điểm đáng quan ngại. Đây là năm đầu tiên Bộ không sử dụng ngân hàng câu hỏi mà thay vào đó sinh ma trận đề thi ngẫu nhiên, xây dựng đề bằng phương pháp chuyên gia. Hệ quả là sự chênh lệch độ khó giữa các môn thi diễn ra rõ rệt: môn Toán chỉ có 12% thí sinh đạt trên 7 điểm, trong khi Vật lý vượt 53%, Hóa học hơn 33%, còn tiếng Anh cũng chỉ hơn 15%. Một đề thi chưa được chuẩn hóa và thiếu sự ổn định như vậy rõ ràng không thể làm cơ sở để quy đổi các phương thức khác một cách đáng tin cậy.
Để có thể thiết lập một mô hình quy đổi chính xác giữa các phương thức xét tuyển, cần có dữ liệu chéo – tức là những nhóm thí sinh cùng tham gia nhiều kỳ thi để thiết lập tương quan. Tuy nhiên, trên thực tế, số lượng thí sinh thi cả đánh giá năng lực lẫn thi tốt nghiệp THPT là rất hạn chế, chưa đủ để tạo nên một cơ sở dữ liệu có giá trị thống kê. Thêm vào đó, các thông số kỹ thuật quan trọng như phổ điểm vùng miền, hệ số phân biệt câu hỏi, độ khó của từng đề thi cũng không được công bố. Việc thiếu minh bạch dữ liệu đã khiến mọi mô hình quy đổi hiện nay phần lớn chỉ dừng ở mức cảm tính, mang tính ước đoán và thiếu cơ sở khoa học.
Với phương thức học bạ – hiện đang được nhiều trường sử dụng, cũng tồn tại nhiều điểm bất cập. Các nghiên cứu cho thấy hệ số tương quan giữa điểm học bạ và điểm thi tốt nghiệp THPT chỉ ở mức trung bình (0,4–0,6), cho thấy học bạ chưa phản ánh rõ ràng năng lực thực tế của học sinh. Trong khi đó, tình trạng “lạm phát điểm giỏi” khiến dữ liệu học bạ bị mất giá trị phân loại. Đáng nói hơn, một số trường còn quy đổi học bạ sang thang điểm 30 hoặc cộng ưu tiên tương đương điểm thi THPT, điều này vô hình trung đánh giá học bạ ngang hàng với kết quả của một kỳ thi chuẩn hóa, dù rõ ràng về mặt kỹ thuật thì hai phương thức này không tương đương nhau.
Một thực tế đáng lo khác là hiện nay không có chuẩn quy đổi thống nhất giữa các trường. Mỗi trường đang dùng một phương pháp riêng: có nơi dùng bách phân vị, nơi dùng Z-score, nơi tính theo trung bình nhóm trúng tuyển, thậm chí có trường không quy đổi gì mà xét điểm thô theo từng tổ hợp. Điều này dẫn đến một tình huống oái oăm: cùng một thí sinh nhưng có thể bị đánh giá hoàn toàn khác nhau, tùy theo cách quy đổi của từng cơ sở đào tạo. Khi mỗi nơi một kiểu, mạnh ai nấy làm, thì không thể có sự công bằng trong xét tuyển.
Khi hệ quy chiếu không ổn định, dữ liệu kỹ thuật không minh bạch, các phương thức quy đổi không thống nhất, thì toàn bộ hệ thống tuyển sinh đang bị đặt trên một nền móng lung lay. Lấy một đề thi chưa chuẩn hóa làm điểm gốc để nội suy các phương thức khác chẳng khác nào xây nhà trên cát. Hệ quả là sự mất công bằng có thể xảy ra ở quy mô lớn: những học sinh học đều, có năng lực ổn định có thể bị loại chỉ vì không tham gia đúng kỳ thi hay chọn sai tổ hợp; trong khi đó, những người “nắm đúng bài”, may mắn dự đúng kỳ thi có lợi sẽ chiếm ưu thế. Xét tuyển không còn là tìm người giỏi thực sự, mà đang trở thành cuộc chơi của những người biết đoán đúng công thức quy đổi.
Muốn tiến tới một hệ thống tuyển sinh công bằng, minh bạch và khoa học, cần bắt đầu từ gốc: chuẩn hóa đề thi tốt nghiệp THPT, công bố dữ liệu kỹ thuật một cách đầy đủ, giới hạn lại các tổ hợp xét tuyển để phù hợp với ngành học, và quan trọng nhất là xây dựng một hệ quy chiếu quốc gia được kiểm chứng về mặt khoa học. Chỉ khi đó, các phương thức xét tuyển mới thực sự độc lập và có thể quy đổi một cách đáng tin cậy, tạo nên một sân chơi công bằng cho tất cả thí sinh. Quy đổi điểm chỉ có ý nghĩa khi được đặt trên một nền tảng khoa học vững chắc. Còn khi nền móng vẫn đang rung lắc, thì mọi phép quy đổi chỉ là trò chơi mạo hiểm, mà người gánh hậu quả cuối cùng vẫn là thí sinh và phụ huynh.
Việc quy đổi các thang điểm khác nhau như học bạ (thang 10), đánh giá năng lực (thang 1.200 hoặc 150), đánh giá tư duy (thang 100), hay chứng chỉ ngoại ngữ sang điểm thi THPT đã vô hình trung biến một hệ thống tưởng chừng đa chiều thành một hệ quy chiếu đơn tuyến. Mỗi phương thức có triết lý đánh giá và mục tiêu riêng, nhưng cuối cùng đều bị đưa về cùng một trục chuẩn. Điều này không chỉ làm mất đi tính độc lập của từng hình thức xét tuyển mà còn khiến toàn bộ hệ thống bị bó hẹp và phụ thuộc vào một nền tảng vốn chưa đủ độ tin cậy đề thi tốt nghiệp THPT.
Một nguyên tắc cơ bản trong đo lường đánh giá là hệ quy chiếu dùng để quy đổi phải được chuẩn hóa, ổn định và có tính khoa học. Tuy nhiên, đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 lại cho thấy nhiều điểm đáng quan ngại. Đây là năm đầu tiên Bộ không sử dụng ngân hàng câu hỏi mà thay vào đó sinh ma trận đề thi ngẫu nhiên, xây dựng đề bằng phương pháp chuyên gia. Hệ quả là sự chênh lệch độ khó giữa các môn thi diễn ra rõ rệt: môn Toán chỉ có 12% thí sinh đạt trên 7 điểm, trong khi Vật lý vượt 53%, Hóa học hơn 33%, còn tiếng Anh cũng chỉ hơn 15%. Một đề thi chưa được chuẩn hóa và thiếu sự ổn định như vậy rõ ràng không thể làm cơ sở để quy đổi các phương thức khác một cách đáng tin cậy.
Để có thể thiết lập một mô hình quy đổi chính xác giữa các phương thức xét tuyển, cần có dữ liệu chéo – tức là những nhóm thí sinh cùng tham gia nhiều kỳ thi để thiết lập tương quan. Tuy nhiên, trên thực tế, số lượng thí sinh thi cả đánh giá năng lực lẫn thi tốt nghiệp THPT là rất hạn chế, chưa đủ để tạo nên một cơ sở dữ liệu có giá trị thống kê. Thêm vào đó, các thông số kỹ thuật quan trọng như phổ điểm vùng miền, hệ số phân biệt câu hỏi, độ khó của từng đề thi cũng không được công bố. Việc thiếu minh bạch dữ liệu đã khiến mọi mô hình quy đổi hiện nay phần lớn chỉ dừng ở mức cảm tính, mang tính ước đoán và thiếu cơ sở khoa học.
Với phương thức học bạ – hiện đang được nhiều trường sử dụng, cũng tồn tại nhiều điểm bất cập. Các nghiên cứu cho thấy hệ số tương quan giữa điểm học bạ và điểm thi tốt nghiệp THPT chỉ ở mức trung bình (0,4–0,6), cho thấy học bạ chưa phản ánh rõ ràng năng lực thực tế của học sinh. Trong khi đó, tình trạng “lạm phát điểm giỏi” khiến dữ liệu học bạ bị mất giá trị phân loại. Đáng nói hơn, một số trường còn quy đổi học bạ sang thang điểm 30 hoặc cộng ưu tiên tương đương điểm thi THPT, điều này vô hình trung đánh giá học bạ ngang hàng với kết quả của một kỳ thi chuẩn hóa, dù rõ ràng về mặt kỹ thuật thì hai phương thức này không tương đương nhau.
Một thực tế đáng lo khác là hiện nay không có chuẩn quy đổi thống nhất giữa các trường. Mỗi trường đang dùng một phương pháp riêng: có nơi dùng bách phân vị, nơi dùng Z-score, nơi tính theo trung bình nhóm trúng tuyển, thậm chí có trường không quy đổi gì mà xét điểm thô theo từng tổ hợp. Điều này dẫn đến một tình huống oái oăm: cùng một thí sinh nhưng có thể bị đánh giá hoàn toàn khác nhau, tùy theo cách quy đổi của từng cơ sở đào tạo. Khi mỗi nơi một kiểu, mạnh ai nấy làm, thì không thể có sự công bằng trong xét tuyển.
Khi hệ quy chiếu không ổn định, dữ liệu kỹ thuật không minh bạch, các phương thức quy đổi không thống nhất, thì toàn bộ hệ thống tuyển sinh đang bị đặt trên một nền móng lung lay. Lấy một đề thi chưa chuẩn hóa làm điểm gốc để nội suy các phương thức khác chẳng khác nào xây nhà trên cát. Hệ quả là sự mất công bằng có thể xảy ra ở quy mô lớn: những học sinh học đều, có năng lực ổn định có thể bị loại chỉ vì không tham gia đúng kỳ thi hay chọn sai tổ hợp; trong khi đó, những người “nắm đúng bài”, may mắn dự đúng kỳ thi có lợi sẽ chiếm ưu thế. Xét tuyển không còn là tìm người giỏi thực sự, mà đang trở thành cuộc chơi của những người biết đoán đúng công thức quy đổi.
Muốn tiến tới một hệ thống tuyển sinh công bằng, minh bạch và khoa học, cần bắt đầu từ gốc: chuẩn hóa đề thi tốt nghiệp THPT, công bố dữ liệu kỹ thuật một cách đầy đủ, giới hạn lại các tổ hợp xét tuyển để phù hợp với ngành học, và quan trọng nhất là xây dựng một hệ quy chiếu quốc gia được kiểm chứng về mặt khoa học. Chỉ khi đó, các phương thức xét tuyển mới thực sự độc lập và có thể quy đổi một cách đáng tin cậy, tạo nên một sân chơi công bằng cho tất cả thí sinh. Quy đổi điểm chỉ có ý nghĩa khi được đặt trên một nền tảng khoa học vững chắc. Còn khi nền móng vẫn đang rung lắc, thì mọi phép quy đổi chỉ là trò chơi mạo hiểm, mà người gánh hậu quả cuối cùng vẫn là thí sinh và phụ huynh.
