Đoạn Video
Ảnh
Ánh Bình Minh
Thành viên nổi tiếng
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu cảnh báo 'tài liệu 88 trang' tạo cho người đọc ngộ nhận đang tiếp cận 'sự thật điều tra' gây nhiều hệ lụy nguy hiểm.
Thượng tá, TS. chuyên gia tội phạm học Đào Trung Hiếu cảnh báo tài liệu “88 trang” được trình bày như hồ sơ nghiệp vụ đang tạo ảo giác cho người xem về tính chính thống, dẫn đến ngộ nhận rằng đang tiếp cận “sự thật điều tra” gây nhiều hệ lụy nguy hiểm.
Nguy hiểm từ nội dung bán–thật–bán–giả “đóng gói” như hồ sơ chuyên môn
PV : Ông nhìn nhận thế nào về hiện tượng “hồ sơ 88 trang” lan truyền trên mạng, thưa Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Trước hết phải nói rõ: Bất kỳ thông tin nào liên quan đến một vụ án hình sự nhưng chưa được cơ quan điều tra xác nhận đều không thể xem là “hồ sơ”, càng không thể coi là tài liệu có giá trị chứng minh.
Hiện tượng lan truyền tài liệu 88 trang với cấu trúc, giọng điệu và cách diễn đạt mô phỏng báo cáo nghiệp vụ thực chất là một dạng sản phẩm thông tin không kiểm chứng. Điều nguy hiểm là nó tạo cho người đọc ảo giác về tính chính thống, dẫn đến ngộ nhận rằng họ đang tiếp cận “sự thật điều tra”.
Ở góc độ khoa học tội phạm học, đây không chỉ là một hành vi phát tán thông tin sai sự thật, mà là biểu hiện của môi trường số thiếu kiểm soát, nơi các nội dung bán - thật - bán - giả dễ dàng được “đóng gói” như hồ sơ chuyên môn để gây tác động tâm lý mạnh, lôi kéo công chúng.
PV: Vì sao tài liệu dạng “88 trang” dễ lan tỏa và khiến nhiều người tin là thật, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Có ba cơ chế tâm lý - xã hội giải thích hiện tượng này:
Thứ nhất, hiệu ứng “thẩm quyền giả” (pseudo-authority): Tài liệu được trình bày giống phong cách nghiệp vụ: có mục lục, tình tiết, lời khai, lập luận… khiến nhiều người không có chuyên môn dễ tin rằng nó được trích từ hồ sơ thật.
Thứ hai, thiên kiến xác nhận (confirmation bias): Người dùng mạng thường tin vào những gì phù hợp với cảm xúc, kỳ vọng hoặc nỗi sợ của họ. Khi gặp một tài liệu “đầy chi tiết”, họ dễ gắn nó vào những suy đoán vốn có.
Thứ ba, tâm lý kích thích - tò mò - giật gân: Những câu chuyện tội ác, đặc biệt là dạng “kinh hoàng - bất thường”, luôn có sức hút mạnh. Trong môi trường mạng, sự kích thích tâm lý thường chiến thắng sự thận trọng.
Ngoài ra, hiện tượng “chia sẻ không cần đọc kỹ” tạo tốc độ lan truyền gấp hàng chục lần so với thông tin chính thống.
PV: “Phá án trên mạng” dựa vào tài liệu chưa kiểm chứng gây những ảnh hưởng xấu nào, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Tình trạng “thám tử bàn phím” phân tích, suy đoán, phán xét dựa trên thông tin chưa được kiểm chứng có thể gây ra nhiều hệ lụy:
Một là, làm lệch nhận thức xã hội: Người dân hình thành cảm xúc và thái độ đối với một vụ án dựa trên dữ liệu giả, dẫn đến hoang mang, bất bình, hoặc nghi kỵ không cần thiết.
Hai là, ảnh hưởng tiêu cực tới hoạt động điều tra: Điều tra hình sự là quy trình khoa học, chặt chẽ, tuân thủ pháp luật. Việc dư luận tự dựng kịch bản, gán vai “thủ phạm - nạn nhân - đồng phạm”, có thể vô tình gây áp lực lên người liên quan, ảnh hưởng tới lời khai, thậm chí khiến người vô can bị tổn hại danh dự.
Ba là, tạo môi trường lý tưởng cho tin giả và thao túng dư luận: Một khi người dân quen với việc “phá án bằng tin đồn”, kẻ xấu có thể dễ dàng dẫn dắt dư luận bằng các tài liệu giả mạo tinh vi hơn.
3 tiêu chí công khai, nếu vụ án có thật
PV: Tài liệu dạng “88 trang” có thể bị lợi dụng theo những mục đích xấu nào, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Từ kinh nghiệm nhiều năm nghiên cứu tội phạm mạng, tôi thấy các tài liệu “na ná hồ sơ nghiệp vụ” có thể bị lợi dụng theo ba hướng:
(1) Thao túng cảm xúc cộng đồng: Những tình tiết rùng rợn, kích thích dễ tạo làn sóng phẫn nộ, từ đó dẫn dắt quan điểm, định hướng dư luận theo chủ ý của nhóm đứng sau.
(2) Che giấu mục đích tấn công mạng: Các đường link chứa nội dung như “hồ sơ mật”, “tài liệu 88 trang”, thường kèm mã độc, công cụ đánh cắp dữ liệu, hoặc dẫn người dùng vào trang lừa đảo.
(3) Phá hoại uy tín cơ quan tố tụng: Một số tài liệu cố tình cài các sai lệch mang tính “định hướng”, khiến công chúng nghi ngờ lực lượng thực thi pháp luật, từ đó gây bất ổn xã hội.
PV: Nếu vụ án có thật, cơ quan tố tụng nên công khai ở mức độ nào, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Đây là câu hỏi quan trọng. Công khai thông tin phải dựa trên ba tiêu chí:
Thứ nhất, tuân thủ pháp luật về tố tụng: Không công bố các tài liệu thuộc bí mật điều tra, bí mật đời tư, hoặc gây ảnh hưởng tới việc chứng minh tội phạm.
Thứ hai, bảo vệ nạn nhân và gia đình nạn nhân: Những vụ án có yếu tố nhạy cảm (xâm hại, hình ảnh thi thể, tình tiết man rợ) phải tuyệt đối không lan truyền ở dạng chi tiết. Nạn nhân là con người - không phải một “câu chuyện kích thích”.
Thứ ba, bảo đảm quyền được biết của công chúng: Cơ quan chức năng có thể cung cấp thông tin chính thống, ngắn gọn, đủ để định hướng dư luận, ngăn ngừa tin giả lan truyền, nhưng không để lộ các yếu tố chuyên môn gây hại cho hoạt động điều tra.
Cân bằng ba yếu tố này là bản lĩnh của cơ quan tiến hành tố tụng.
Lời cảnh báo cho người dùng mạng: Sàng lọc - kiểm chứng - tự bảo vệ
PV: Là chuyên gia tội phạm học, từ vụ việc này, ông có lời cảnh báo nào cho người dùng mạng xã hội?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Tôi muốn nhấn mạnh ba điều: Một, đừng vội tin vào những gì “giống như thật”: Người bình thường không thể đánh giá độ tin cậy của thứ được trình bày như “hồ sơ chuyên môn”. Hãy nhớ rằng: hồ sơ thật không bao giờ nằm trên mạng xã hội.
Hai, kiểm chứng nguồn tin trước khi chia sẻ: Nếu không có thông cáo của công an, viện kiểm sát hoặc tòa án, hãy coi tài liệu lan truyền chỉ là tin đồn.
Ba, tự bảo vệ mình khỏi chiêu trò lừa đảo: Nhiều tài liệu giật gân được phát tán để gài mã độc, đánh cắp danh bạ, tài khoản ngân hàng, hoặc thu thập dữ liệu nhằm mục đích phạm tội.
Là người từng xử lý nhiều vụ lừa đảo và tội phạm công nghệ cao, tôi thấy các chiến dịch phát tán “hồ sơ giả” thường có bàn tay của kẻ xấu phía sau – hoặc để trục lợi, hoặc để gây bất ổn.
Tóm lại, hiện tượng “hồ sơ 88 trang” không chỉ là câu chuyện tin giả. Nó phản ánh thách thức của xã hội Việt Nam trong kỷ nguyên số: thông tin giả được trình bày theo phong cách nghiệp vụ - dễ gây nhiễu loạn, xâm hại an ninh thông tin và tác động tiêu cực đến niềm tin cộng đồng.
Trong thời đại mạng xã hội, tỉnh táo - kiểm chứng - hiểu biết pháp luật là tấm khiên bảo vệ mỗi cá nhân và cũng là cách để giữ gìn sự trong sạch của quá trình tố tụng và quyền được tôn trọng của nạn nhân.
PV: Cá nhân phát tán hoặc chia sẻ tài liệu như “88 trang” có thể bị xử lý thế nào, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Xét về pháp lý, việc phát tán thông tin không kiểm chứng, mang tính giật gân, có khả năng gây hoang mang, tổn hại danh dự, hoặc cản trở hoạt động tố tụng có thể bị xử lý theo nhiều hướng:
- Luật An ninh mạng: hành vi cung cấp thông tin sai sự thật gây hoang mang trong nhân dân.
- Nghị định 15/2020/NĐ-CP, sửa đổi 2022: mức phạt hành chính 7,5 - 30 triệu đồng cho hành vi tung tin thất thiệt.
- BLHS 2015, Điều 288: “Đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính”, với tình tiết gây ảnh hưởng xấu đến trật tự xã hội hoặc xúc phạm tổ chức/cá nhân.
- Điều 156 BLHS: nếu tài liệu chứa nội dung vu khống người khác.
Ngoài trách nhiệm pháp lý, còn có trách nhiệm xã hội: gây tổn hại niềm tin, làm nhiễu loạn thông tin, tạo môi trường thuận lợi cho tin giả phát triển.
PV: Trân trọng cảm ơn Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu!
Ngày 29/11, Cơ quan Công an xã Tiên Hưng (tỉnh Hưng Yên) đã phát đi cảnh báo khẩn cấp đến người dân sau khi phát hiện một số tài liệu có nội dung kích động bạo lực, hướng dẫn hành vi giết người đang bị phát tán lén lút trên mạng xã hội. Những tài liệu này - trong đó có loại được gọi là “tài liệu 88 trang”, được đánh giá là cực kỳ độc hại, gây hoang mang dư luận và vi phạm pháp luật nghiêm trọng.
Theo Công an xã Tiên Hưng, người dân tuyệt đối không được chia sẻ hay lan truyền các nội dung nói trên. Nếu vô tình nhận được, cần xóa ngay lập tức và tuyệt đối không chuyển tiếp cho bất kỳ ai. Bên cạnh đó, khi phát hiện tài khoản hoặc cá nhân đăng tải, tán phát tài liệu độc hại, người dân cần báo cáo ngay cho cơ quan công an để kịp thời xử lý.
Cùng với đó, các gia đình tăng cường quản lý, giám sát việc sử dụng mạng xã hội của con em mình, hướng dẫn trẻ tránh xa những nội dung tiêu cực, gây ảnh hưởng xấu đến nhận thức.
Thượng tá, TS. chuyên gia tội phạm học Đào Trung Hiếu cảnh báo tài liệu “88 trang” được trình bày như hồ sơ nghiệp vụ đang tạo ảo giác cho người xem về tính chính thống, dẫn đến ngộ nhận rằng đang tiếp cận “sự thật điều tra” gây nhiều hệ lụy nguy hiểm.
Thượng tá, TS. chuyên gia tội phạm học Đào Trung Hiếu. Ảnh: NVCC.
Nguy hiểm từ nội dung bán–thật–bán–giả “đóng gói” như hồ sơ chuyên môn
PV : Ông nhìn nhận thế nào về hiện tượng “hồ sơ 88 trang” lan truyền trên mạng, thưa Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Trước hết phải nói rõ: Bất kỳ thông tin nào liên quan đến một vụ án hình sự nhưng chưa được cơ quan điều tra xác nhận đều không thể xem là “hồ sơ”, càng không thể coi là tài liệu có giá trị chứng minh.
Hiện tượng lan truyền tài liệu 88 trang với cấu trúc, giọng điệu và cách diễn đạt mô phỏng báo cáo nghiệp vụ thực chất là một dạng sản phẩm thông tin không kiểm chứng. Điều nguy hiểm là nó tạo cho người đọc ảo giác về tính chính thống, dẫn đến ngộ nhận rằng họ đang tiếp cận “sự thật điều tra”.
Ở góc độ khoa học tội phạm học, đây không chỉ là một hành vi phát tán thông tin sai sự thật, mà là biểu hiện của môi trường số thiếu kiểm soát, nơi các nội dung bán - thật - bán - giả dễ dàng được “đóng gói” như hồ sơ chuyên môn để gây tác động tâm lý mạnh, lôi kéo công chúng.
PV: Vì sao tài liệu dạng “88 trang” dễ lan tỏa và khiến nhiều người tin là thật, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Có ba cơ chế tâm lý - xã hội giải thích hiện tượng này:
Thứ nhất, hiệu ứng “thẩm quyền giả” (pseudo-authority): Tài liệu được trình bày giống phong cách nghiệp vụ: có mục lục, tình tiết, lời khai, lập luận… khiến nhiều người không có chuyên môn dễ tin rằng nó được trích từ hồ sơ thật.
Thứ hai, thiên kiến xác nhận (confirmation bias): Người dùng mạng thường tin vào những gì phù hợp với cảm xúc, kỳ vọng hoặc nỗi sợ của họ. Khi gặp một tài liệu “đầy chi tiết”, họ dễ gắn nó vào những suy đoán vốn có.
Thứ ba, tâm lý kích thích - tò mò - giật gân: Những câu chuyện tội ác, đặc biệt là dạng “kinh hoàng - bất thường”, luôn có sức hút mạnh. Trong môi trường mạng, sự kích thích tâm lý thường chiến thắng sự thận trọng.
Ngoài ra, hiện tượng “chia sẻ không cần đọc kỹ” tạo tốc độ lan truyền gấp hàng chục lần so với thông tin chính thống.
PV: “Phá án trên mạng” dựa vào tài liệu chưa kiểm chứng gây những ảnh hưởng xấu nào, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Tình trạng “thám tử bàn phím” phân tích, suy đoán, phán xét dựa trên thông tin chưa được kiểm chứng có thể gây ra nhiều hệ lụy:
Một là, làm lệch nhận thức xã hội: Người dân hình thành cảm xúc và thái độ đối với một vụ án dựa trên dữ liệu giả, dẫn đến hoang mang, bất bình, hoặc nghi kỵ không cần thiết.
Hai là, ảnh hưởng tiêu cực tới hoạt động điều tra: Điều tra hình sự là quy trình khoa học, chặt chẽ, tuân thủ pháp luật. Việc dư luận tự dựng kịch bản, gán vai “thủ phạm - nạn nhân - đồng phạm”, có thể vô tình gây áp lực lên người liên quan, ảnh hưởng tới lời khai, thậm chí khiến người vô can bị tổn hại danh dự.
Ba là, tạo môi trường lý tưởng cho tin giả và thao túng dư luận: Một khi người dân quen với việc “phá án bằng tin đồn”, kẻ xấu có thể dễ dàng dẫn dắt dư luận bằng các tài liệu giả mạo tinh vi hơn.
3 tiêu chí công khai, nếu vụ án có thật
PV: Tài liệu dạng “88 trang” có thể bị lợi dụng theo những mục đích xấu nào, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Từ kinh nghiệm nhiều năm nghiên cứu tội phạm mạng, tôi thấy các tài liệu “na ná hồ sơ nghiệp vụ” có thể bị lợi dụng theo ba hướng:
(1) Thao túng cảm xúc cộng đồng: Những tình tiết rùng rợn, kích thích dễ tạo làn sóng phẫn nộ, từ đó dẫn dắt quan điểm, định hướng dư luận theo chủ ý của nhóm đứng sau.
(2) Che giấu mục đích tấn công mạng: Các đường link chứa nội dung như “hồ sơ mật”, “tài liệu 88 trang”, thường kèm mã độc, công cụ đánh cắp dữ liệu, hoặc dẫn người dùng vào trang lừa đảo.
(3) Phá hoại uy tín cơ quan tố tụng: Một số tài liệu cố tình cài các sai lệch mang tính “định hướng”, khiến công chúng nghi ngờ lực lượng thực thi pháp luật, từ đó gây bất ổn xã hội.
PV: Nếu vụ án có thật, cơ quan tố tụng nên công khai ở mức độ nào, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Đây là câu hỏi quan trọng. Công khai thông tin phải dựa trên ba tiêu chí:
Thứ nhất, tuân thủ pháp luật về tố tụng: Không công bố các tài liệu thuộc bí mật điều tra, bí mật đời tư, hoặc gây ảnh hưởng tới việc chứng minh tội phạm.
Thứ hai, bảo vệ nạn nhân và gia đình nạn nhân: Những vụ án có yếu tố nhạy cảm (xâm hại, hình ảnh thi thể, tình tiết man rợ) phải tuyệt đối không lan truyền ở dạng chi tiết. Nạn nhân là con người - không phải một “câu chuyện kích thích”.
Thứ ba, bảo đảm quyền được biết của công chúng: Cơ quan chức năng có thể cung cấp thông tin chính thống, ngắn gọn, đủ để định hướng dư luận, ngăn ngừa tin giả lan truyền, nhưng không để lộ các yếu tố chuyên môn gây hại cho hoạt động điều tra.
Cân bằng ba yếu tố này là bản lĩnh của cơ quan tiến hành tố tụng.
Lời cảnh báo cho người dùng mạng: Sàng lọc - kiểm chứng - tự bảo vệ
PV: Là chuyên gia tội phạm học, từ vụ việc này, ông có lời cảnh báo nào cho người dùng mạng xã hội?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Tôi muốn nhấn mạnh ba điều: Một, đừng vội tin vào những gì “giống như thật”: Người bình thường không thể đánh giá độ tin cậy của thứ được trình bày như “hồ sơ chuyên môn”. Hãy nhớ rằng: hồ sơ thật không bao giờ nằm trên mạng xã hội.
Hai, kiểm chứng nguồn tin trước khi chia sẻ: Nếu không có thông cáo của công an, viện kiểm sát hoặc tòa án, hãy coi tài liệu lan truyền chỉ là tin đồn.
Ba, tự bảo vệ mình khỏi chiêu trò lừa đảo: Nhiều tài liệu giật gân được phát tán để gài mã độc, đánh cắp danh bạ, tài khoản ngân hàng, hoặc thu thập dữ liệu nhằm mục đích phạm tội.
Là người từng xử lý nhiều vụ lừa đảo và tội phạm công nghệ cao, tôi thấy các chiến dịch phát tán “hồ sơ giả” thường có bàn tay của kẻ xấu phía sau – hoặc để trục lợi, hoặc để gây bất ổn.
Tóm lại, hiện tượng “hồ sơ 88 trang” không chỉ là câu chuyện tin giả. Nó phản ánh thách thức của xã hội Việt Nam trong kỷ nguyên số: thông tin giả được trình bày theo phong cách nghiệp vụ - dễ gây nhiễu loạn, xâm hại an ninh thông tin và tác động tiêu cực đến niềm tin cộng đồng.
Trong thời đại mạng xã hội, tỉnh táo - kiểm chứng - hiểu biết pháp luật là tấm khiên bảo vệ mỗi cá nhân và cũng là cách để giữ gìn sự trong sạch của quá trình tố tụng và quyền được tôn trọng của nạn nhân.
PV: Cá nhân phát tán hoặc chia sẻ tài liệu như “88 trang” có thể bị xử lý thế nào, thưa ông?
Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu: Xét về pháp lý, việc phát tán thông tin không kiểm chứng, mang tính giật gân, có khả năng gây hoang mang, tổn hại danh dự, hoặc cản trở hoạt động tố tụng có thể bị xử lý theo nhiều hướng:
- Luật An ninh mạng: hành vi cung cấp thông tin sai sự thật gây hoang mang trong nhân dân.
- Nghị định 15/2020/NĐ-CP, sửa đổi 2022: mức phạt hành chính 7,5 - 30 triệu đồng cho hành vi tung tin thất thiệt.
- BLHS 2015, Điều 288: “Đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính”, với tình tiết gây ảnh hưởng xấu đến trật tự xã hội hoặc xúc phạm tổ chức/cá nhân.
- Điều 156 BLHS: nếu tài liệu chứa nội dung vu khống người khác.
Ngoài trách nhiệm pháp lý, còn có trách nhiệm xã hội: gây tổn hại niềm tin, làm nhiễu loạn thông tin, tạo môi trường thuận lợi cho tin giả phát triển.
PV: Trân trọng cảm ơn Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu!
Ngày 29/11, Cơ quan Công an xã Tiên Hưng (tỉnh Hưng Yên) đã phát đi cảnh báo khẩn cấp đến người dân sau khi phát hiện một số tài liệu có nội dung kích động bạo lực, hướng dẫn hành vi giết người đang bị phát tán lén lút trên mạng xã hội. Những tài liệu này - trong đó có loại được gọi là “tài liệu 88 trang”, được đánh giá là cực kỳ độc hại, gây hoang mang dư luận và vi phạm pháp luật nghiêm trọng.
Theo Công an xã Tiên Hưng, người dân tuyệt đối không được chia sẻ hay lan truyền các nội dung nói trên. Nếu vô tình nhận được, cần xóa ngay lập tức và tuyệt đối không chuyển tiếp cho bất kỳ ai. Bên cạnh đó, khi phát hiện tài khoản hoặc cá nhân đăng tải, tán phát tài liệu độc hại, người dân cần báo cáo ngay cho cơ quan công an để kịp thời xử lý.
Cùng với đó, các gia đình tăng cường quản lý, giám sát việc sử dụng mạng xã hội của con em mình, hướng dẫn trẻ tránh xa những nội dung tiêu cực, gây ảnh hưởng xấu đến nhận thức.
