Đoạn Video
Ảnh
Nguyễn Thùy Linh
Thành viên nổi tiếng
Từ khi còn nằm trên bản thiết kế cho đến khi được xây dựng và đưa vào vận hành, Đập Tam Hiệp trên sông Dương Tử đã là chủ đề thu hút sự quan tâm và tranh luận của giới chuyên gia trong và ngoài Trung Quốc. Một số chuyên gia cho rằng dự án này có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro kỹ thuật và môi trường, trong khi số khác đánh giá cao vai trò của nó trong kiểm soát lũ, phát điện và cải thiện giao thông thủy.
Về mặt kỹ thuật, Đập Tam Hiệp là một đập bê tông trọng lực, tức công trình sử dụng chính trọng lượng để chống lại áp lực nước. Khi xây dựng, công trình đã sử dụng khoảng 28 triệu mét khối bê tông và nửa triệu tấn thép, cùng với các chất phụ gia đặc biệt giúp tăng cường độ bền, chống nứt và thấm nước. Nó được thiết kế theo tiêu chuẩn lũ nghìn năm, tức có khả năng chống chịu những trận lũ cực đoan có xác suất xuất hiện rất thấp.
Một số ý kiến nghi ngờ cho rằng tuổi thọ của các con đập lớn thường không quá 50 năm. Tuy nhiên, theo thông tin chính thức, tuổi thọ thiết kế của Đập Tam Hiệp là khoảng 150 năm, tức dự kiến vận hành ổn định đến khoảng năm 2156. Thời gian thực tế có thể thay đổi tùy theo điều kiện bảo trì, vận hành, môi trường và công nghệ trong tương lai.
Việc duy trì đập được thực hiện thường xuyên với hệ thống giám sát kỹ thuật dày đặc giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường. Mỗi năm, đội ngũ chuyên trách tiến hành kiểm tra và sửa chữa các vết nứt, xử lý chống ăn mòn cổng xả và thay thế các bộ phận chính nếu cần thiết.
Trong quá trình vận hành, đập đã trải qua nhiều trận lũ lớn. Năm 2020, trận lũ được đánh giá là trăm năm có một với lưu lượng đỉnh lên tới 75.000 mét khối mỗi giây đã được kiểm soát nhờ mở đồng thời 11 cửa xả. Ngoài khả năng kiểm soát lũ, đập còn giúp tăng lưu lượng nước trong mùa khô, góp phần đảm bảo nguồn nước cho nhiều tỉnh thành vùng trung và hạ lưu sông Dương Tử.
Về vấn đề trầm tích, một trong những thách thức lớn với các đập lớn, Đập Tam Hiệp triển khai các phương án xả cát theo mùa nhằm hạn chế tích tụ và duy trì dung tích hồ chứa. Riêng năm 2025, gần 2 triệu mét khối trầm tích dự kiến sẽ được xả bằng công nghệ mô phỏng số kết hợp điều phối lưu lượng.
Câu hỏi đặt ra là sau khi kết thúc tuổi thọ thiết kế, số phận của đập sẽ ra sao? Theo thông lệ quốc tế, các đập lớn sẽ được đánh giá để gia hạn sử dụng nếu đủ điều kiện an toàn. Ví dụ, đập Hoover tại Mỹ, dù thiết kế ban đầu là 50 năm, hiện đã vận hành gần 90 năm nhờ bảo trì tốt.
Nếu đến thời điểm không thể kéo dài tuổi thọ, việc tháo dỡ sẽ được tính toán thận trọng. Đập Tam Hiệp không chỉ là công trình thủy điện mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến hệ sinh thái, giao thông và đời sống dân cư. Việc ngừng vận hành sẽ cần đi kèm với kế hoạch thay thế bằng các công trình mới để đảm bảo không gây gián đoạn chức năng kiểm soát lũ, phát điện và vận chuyển.
Bất kỳ quyết định nào cũng phải được cân nhắc toàn diện về môi trường, kinh tế và xã hội, tái định cư và sinh kế người dân. Trong tương lai, với sự phát triển của công nghệ vật liệu và mô hình mô phỏng, tuổi thọ của những công trình như Đập Tam Hiệp hoàn toàn có thể được mở rộng tùy vào khả năng bảo dưỡng, đầu tư và đánh giá định kỳ.
Do đó, tuổi thọ của đập không phải là con số bất biến mà là một quá trình quản lý và tối ưu hóa liên tục. Khi được duy trì đúng cách, đập có thể tiếp tục phát huy vai trò trong hệ thống thủy lợi quốc gia dù cuối cùng, như mọi công trình, nó cũng sẽ đến lúc cần thay thế hoặc chuyển đổi chức năng.
Về mặt kỹ thuật, Đập Tam Hiệp là một đập bê tông trọng lực, tức công trình sử dụng chính trọng lượng để chống lại áp lực nước. Khi xây dựng, công trình đã sử dụng khoảng 28 triệu mét khối bê tông và nửa triệu tấn thép, cùng với các chất phụ gia đặc biệt giúp tăng cường độ bền, chống nứt và thấm nước. Nó được thiết kế theo tiêu chuẩn lũ nghìn năm, tức có khả năng chống chịu những trận lũ cực đoan có xác suất xuất hiện rất thấp.
Một số ý kiến nghi ngờ cho rằng tuổi thọ của các con đập lớn thường không quá 50 năm. Tuy nhiên, theo thông tin chính thức, tuổi thọ thiết kế của Đập Tam Hiệp là khoảng 150 năm, tức dự kiến vận hành ổn định đến khoảng năm 2156. Thời gian thực tế có thể thay đổi tùy theo điều kiện bảo trì, vận hành, môi trường và công nghệ trong tương lai.
Việc duy trì đập được thực hiện thường xuyên với hệ thống giám sát kỹ thuật dày đặc giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường. Mỗi năm, đội ngũ chuyên trách tiến hành kiểm tra và sửa chữa các vết nứt, xử lý chống ăn mòn cổng xả và thay thế các bộ phận chính nếu cần thiết.
Trong quá trình vận hành, đập đã trải qua nhiều trận lũ lớn. Năm 2020, trận lũ được đánh giá là trăm năm có một với lưu lượng đỉnh lên tới 75.000 mét khối mỗi giây đã được kiểm soát nhờ mở đồng thời 11 cửa xả. Ngoài khả năng kiểm soát lũ, đập còn giúp tăng lưu lượng nước trong mùa khô, góp phần đảm bảo nguồn nước cho nhiều tỉnh thành vùng trung và hạ lưu sông Dương Tử.
Về vấn đề trầm tích, một trong những thách thức lớn với các đập lớn, Đập Tam Hiệp triển khai các phương án xả cát theo mùa nhằm hạn chế tích tụ và duy trì dung tích hồ chứa. Riêng năm 2025, gần 2 triệu mét khối trầm tích dự kiến sẽ được xả bằng công nghệ mô phỏng số kết hợp điều phối lưu lượng.
Câu hỏi đặt ra là sau khi kết thúc tuổi thọ thiết kế, số phận của đập sẽ ra sao? Theo thông lệ quốc tế, các đập lớn sẽ được đánh giá để gia hạn sử dụng nếu đủ điều kiện an toàn. Ví dụ, đập Hoover tại Mỹ, dù thiết kế ban đầu là 50 năm, hiện đã vận hành gần 90 năm nhờ bảo trì tốt.
Nếu đến thời điểm không thể kéo dài tuổi thọ, việc tháo dỡ sẽ được tính toán thận trọng. Đập Tam Hiệp không chỉ là công trình thủy điện mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến hệ sinh thái, giao thông và đời sống dân cư. Việc ngừng vận hành sẽ cần đi kèm với kế hoạch thay thế bằng các công trình mới để đảm bảo không gây gián đoạn chức năng kiểm soát lũ, phát điện và vận chuyển.
Bất kỳ quyết định nào cũng phải được cân nhắc toàn diện về môi trường, kinh tế và xã hội, tái định cư và sinh kế người dân. Trong tương lai, với sự phát triển của công nghệ vật liệu và mô hình mô phỏng, tuổi thọ của những công trình như Đập Tam Hiệp hoàn toàn có thể được mở rộng tùy vào khả năng bảo dưỡng, đầu tư và đánh giá định kỳ.
Do đó, tuổi thọ của đập không phải là con số bất biến mà là một quá trình quản lý và tối ưu hóa liên tục. Khi được duy trì đúng cách, đập có thể tiếp tục phát huy vai trò trong hệ thống thủy lợi quốc gia dù cuối cùng, như mọi công trình, nó cũng sẽ đến lúc cần thay thế hoặc chuyển đổi chức năng.
