Đoạn Video
Ảnh
Nguyễn Thùy Linh
Thành viên nổi tiếng
Gần đây, trên mạng xã hội xuất hiện nhiều bàn luận xoay quanh một hiện tượng thú vị của âm lịch: năm nay có tới hai tháng Sáu. Nhiều người gọi vui rằng đây là "thế kỷ có sáu tháng nhuận", bởi chuyện này không xảy ra thường xuyên. Vậy tại sao lại có tháng Sáu nhuận? Và vì sao tháng nhuận lại là tháng Sáu chứ không phải tháng nào khác?
Để trả lời câu hỏi này, cần hiểu một chút về cách người xưa lập lịch. Âm lịch truyền thống không hoàn toàn chỉ theo Mặt Trăng, mà thực chất là một loại lịch kết hợp cả âm và dương. Âm lịch tính theo chu kỳ tròn khuyết của Mặt Trăng, trong khi dương lịch, như loại lịch mà chúng ta đang sử dụng hiện nay, lại tính theo chu kỳ quay của Trái Đất quanh Mặt Trời. Một năm dương lịch kéo dài hơn 365 ngày, còn một năm âm lịch chỉ có khoảng 354 ngày. Điều đó có nghĩa là mỗi năm, âm lịch sẽ "ngắn" hơn dương lịch khoảng 11 ngày. Nếu không điều chỉnh, theo thời gian, các mốc thời gian mùa vụ hay lễ tết sẽ bị lệch đi rất nhiều so với thực tế thiên nhiên.
Người xưa đã sớm tìm ra cách khắc phục điều này bằng việc thêm vào lịch một tháng gọi là "tháng nhuận". Năm nào có thêm tháng này thì gọi là năm nhuận. Một chu kỳ 19 năm sẽ có 7 năm nhuận, tức 7 tháng được thêm vào để giữ cho âm lịch luôn khớp tương đối với chu kỳ của Mặt Trời.
Tuy nhiên, tháng nhuận không cố định. Không phải năm nào cũng nhuận cùng một tháng. Việc tháng nào được chọn để nhuận lại phụ thuộc vào một hệ thống khác là 24 tiết khí, một cách chia năm theo khí hậu, mùa vụ rất phổ biến trong nông nghiệp truyền thống. Một năm được chia thành 24 tiết khí như Lập Xuân, Xuân Phân, Hạ Chí, Lập Thu, Đông Chí... và người xưa quy định rằng mỗi tháng âm lịch phải có ít nhất một "trung khí". Nếu có một tháng nào đó không có trung khí, tháng đó sẽ được xem là thiếu sót và ngay sau nó sẽ thêm một tháng nhuận.
Theo chuyên gia Đường Chí Cường, Tổng thư ký Liên minh bảo vệ và thừa kế 24 tiết khí, năm nay tháng Sáu âm lịch chỉ có một tiết khí là Lập Thu, không có trung khí, nên tháng kế tiếp, vốn sẽ là tháng Bảy, lại được đánh dấu là "tháng Sáu nhuận". Sau đó mới đến tháng Bảy thực sự. Hiện tượng này hoàn toàn phù hợp với quy luật vận hành của âm lịch.
Trên thực tế, các tháng nhuận thường rơi vào tháng Tư, tháng Năm hoặc tháng Sáu. Đó là vì vào thời điểm giữa năm, các tiết khí có độ dài lớn hơn, nên xác suất xảy ra tháng thiếu trung khí cũng cao hơn.
Sự xuất hiện của tháng nhuận không ảnh hưởng gì nhiều đến cuộc sống thường ngày, nhưng lại tác động rõ rệt đến cách tính lịch lễ tết. Ví dụ, Tết Nguyên đán năm 2026 sẽ rơi vào ngày 17/2 dương lịch, muộn hơn khá nhiều so với các năm trước. Ngoài ra, năm nay còn có một điều đặc biệt khác: hai ngày 26 tháng Sáu âm lịch được xem là ngày bắt đầu và kết thúc của khoảng thời gian nóng nhất trong năm. Điều này có thể gây chút bối rối nếu không quen với lịch âm.
Lịch cổ truyền phương Đông được xây dựng không chỉ để tính ngày tháng, mà còn gắn liền với hiểu biết về tự nhiên, mùa vụ và nhịp điệu thời gian. Hệ thống 24 tiết khí, sau này được chia nhỏ thành 72 tiết, phản ánh rất nhiều hiện tượng thiên nhiên như cây cối đâm chồi, chim di cư hay sương giá xuất hiện. Dù đã trải qua hàng nghìn năm, kiến thức ẩn trong những chu kỳ ấy vẫn còn nhiều giá trị cho đời sống hôm nay.
Hiện tượng hai tháng Sáu là một minh chứng thú vị cho thấy lịch âm không phải là một hệ thống cứng nhắc, mà là một công cụ thông minh, được con người thời xưa thiết kế để hòa hợp với tự nhiên. Việc hiểu rõ cách vận hành của nó không chỉ giúp ta lý giải những chuyện tưởng chừng bí ẩn, mà còn khiến ta thêm phần trân trọng trí tuệ người xưa.
Để trả lời câu hỏi này, cần hiểu một chút về cách người xưa lập lịch. Âm lịch truyền thống không hoàn toàn chỉ theo Mặt Trăng, mà thực chất là một loại lịch kết hợp cả âm và dương. Âm lịch tính theo chu kỳ tròn khuyết của Mặt Trăng, trong khi dương lịch, như loại lịch mà chúng ta đang sử dụng hiện nay, lại tính theo chu kỳ quay của Trái Đất quanh Mặt Trời. Một năm dương lịch kéo dài hơn 365 ngày, còn một năm âm lịch chỉ có khoảng 354 ngày. Điều đó có nghĩa là mỗi năm, âm lịch sẽ "ngắn" hơn dương lịch khoảng 11 ngày. Nếu không điều chỉnh, theo thời gian, các mốc thời gian mùa vụ hay lễ tết sẽ bị lệch đi rất nhiều so với thực tế thiên nhiên.
Người xưa đã sớm tìm ra cách khắc phục điều này bằng việc thêm vào lịch một tháng gọi là "tháng nhuận". Năm nào có thêm tháng này thì gọi là năm nhuận. Một chu kỳ 19 năm sẽ có 7 năm nhuận, tức 7 tháng được thêm vào để giữ cho âm lịch luôn khớp tương đối với chu kỳ của Mặt Trời.
Tuy nhiên, tháng nhuận không cố định. Không phải năm nào cũng nhuận cùng một tháng. Việc tháng nào được chọn để nhuận lại phụ thuộc vào một hệ thống khác là 24 tiết khí, một cách chia năm theo khí hậu, mùa vụ rất phổ biến trong nông nghiệp truyền thống. Một năm được chia thành 24 tiết khí như Lập Xuân, Xuân Phân, Hạ Chí, Lập Thu, Đông Chí... và người xưa quy định rằng mỗi tháng âm lịch phải có ít nhất một "trung khí". Nếu có một tháng nào đó không có trung khí, tháng đó sẽ được xem là thiếu sót và ngay sau nó sẽ thêm một tháng nhuận.
Theo chuyên gia Đường Chí Cường, Tổng thư ký Liên minh bảo vệ và thừa kế 24 tiết khí, năm nay tháng Sáu âm lịch chỉ có một tiết khí là Lập Thu, không có trung khí, nên tháng kế tiếp, vốn sẽ là tháng Bảy, lại được đánh dấu là "tháng Sáu nhuận". Sau đó mới đến tháng Bảy thực sự. Hiện tượng này hoàn toàn phù hợp với quy luật vận hành của âm lịch.
Trên thực tế, các tháng nhuận thường rơi vào tháng Tư, tháng Năm hoặc tháng Sáu. Đó là vì vào thời điểm giữa năm, các tiết khí có độ dài lớn hơn, nên xác suất xảy ra tháng thiếu trung khí cũng cao hơn.
Sự xuất hiện của tháng nhuận không ảnh hưởng gì nhiều đến cuộc sống thường ngày, nhưng lại tác động rõ rệt đến cách tính lịch lễ tết. Ví dụ, Tết Nguyên đán năm 2026 sẽ rơi vào ngày 17/2 dương lịch, muộn hơn khá nhiều so với các năm trước. Ngoài ra, năm nay còn có một điều đặc biệt khác: hai ngày 26 tháng Sáu âm lịch được xem là ngày bắt đầu và kết thúc của khoảng thời gian nóng nhất trong năm. Điều này có thể gây chút bối rối nếu không quen với lịch âm.
Lịch cổ truyền phương Đông được xây dựng không chỉ để tính ngày tháng, mà còn gắn liền với hiểu biết về tự nhiên, mùa vụ và nhịp điệu thời gian. Hệ thống 24 tiết khí, sau này được chia nhỏ thành 72 tiết, phản ánh rất nhiều hiện tượng thiên nhiên như cây cối đâm chồi, chim di cư hay sương giá xuất hiện. Dù đã trải qua hàng nghìn năm, kiến thức ẩn trong những chu kỳ ấy vẫn còn nhiều giá trị cho đời sống hôm nay.
Hiện tượng hai tháng Sáu là một minh chứng thú vị cho thấy lịch âm không phải là một hệ thống cứng nhắc, mà là một công cụ thông minh, được con người thời xưa thiết kế để hòa hợp với tự nhiên. Việc hiểu rõ cách vận hành của nó không chỉ giúp ta lý giải những chuyện tưởng chừng bí ẩn, mà còn khiến ta thêm phần trân trọng trí tuệ người xưa.
